گویجه قلعه، دژی باستانی با ساختاری صخره‌ای

مراغه یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی است که به خاطر داشتن جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بسیار زیاد، شهرت فراوان پیدا کرده است. در این شهرستان بیش از 100 اثر تاریخی و چندین تپه باستانی وجود دارد. شاید مشهورترین اثر این شهر، رصدخانه آن باشد که روزگاری، یک مرکز علمی بین‌المللی و محل تبادل یافته‌های علمی دانشمندانی از ملیت‌های مختلف بود. گویجه قلعه، یکی دیگر از آثار تاریخی این شهر است که به خاطر حجاری‌های سه‌هزار ساله‌اش جایگاهی ویژه دارد.

گویجه قلعه در 45 کیلومتری جنوب شرقی شهر مراغه و در دهستان قوری‌چای بخش سراجوی قرار گرفته است.

ویژگی‌های گویجه قلعه

آن چه گویجه قلعه را نسبت به دیگر آثار تاریخی مراغه و قلعه‌های مشابه خود متمایز می‌کند، معماری صخره‌ای آن است. این قلعه در دوره اورارتوریان (هزاره اول قبل از میلاد) ساخته شده و نام آن به معنی «قلعه سبز» است. البته برخی تاسیس این قلعه را به دوره اسلامی نسبت می‌دهند. دلیل این نامگذاری، به بافت طبیعی محیط احداث قلعه بر می‌گردد. در بخش شمالی قلعه، صخره‌ها به رنگ سبز مایل به آبی هستند. شهرت این قلعه باعث شده کوه‌های اطراف نیز به عنوان کوه‌های گویجه قلعه مشهور شود.

همچون بسیاری دیگر از قلعه‌های دفاعی، قرار گرفتن قلعه بر بالای صخره‌هایی بلند، دسترسی به آن را بسیار دشوار کرده است. این ویژگی‌ موجب می‌شد قلعه در زمان استفاده، امنیت بسیار بالایی داشته باشد و نفوذناپذیر شود.

بخش‌های مختلف گویجه قلعه

گویجه قلعه، یک قلعه کوچک است که در دل کوه واقع شده و محوطه آن روی صفحه‌ای سنگی قرار دارد. در واقع قلعه به دست انسان ساخته نشده، بلکه فرورفتگی‌هایی در دل صخره‌هاست که حجاری‌های انسانی آن را برای سکونت و بهره‌برداری‌های دیگر، بهبود بخشیده است. با استفاده از لاشه‌سنگ‌ها سوراخ‌ها و راه‌های این محوطه مسدود شده است. ورودی قلعه یک در بزرگ داشت که به یک تونل وصل است. این تونل را احتمالا به عنوان محل نگهداری چارپایان مورد استفاده قرار می‌دادند. علاوه بر این، چنین راهرو درازی، موجب می‌شد امکان دفاع بهتر در برابر مهاجمانی که به قلعه وارد می‌شدند، فراهم شود.

در این قلعه بخش‌های مختلفی از جمله آب‌انبار، راه‌پله، سکوهای اقامتی، دخمه و تالار به وجود آمده است. تالار قلعه حالتی قوسی داشت و سقف آن مسطح بود. در دیواره شمالی تالار، حفره‌ای به ابعاد 90 در 70 سانتی‌متر به وجود آمده بود تا روشنایی لازم را فراهم کند. در بقایای قلعه، سوراخ‌هایی در ورودی اتاقک‌ها دیده می‌شود که پاشنه درها در آن قرار می‌گرفت. چند سکو در بیرون قلعه، به شکلی قرار گرفته که به اطراف اشراف داشته باشد. احتمالا این سکوها همزمان محلی برای نشستن و استراحت ساکنان قلعه و دیده‌بانی بوده است. قلعه چند طبقه سکومانند داشت که از صخره‌های خود قلعه حجاری شده بود. 30 پله 30 سانتی‌متری که آن‌ها هم حجاری شده، مسیر دسترسی به طبقات مختلف را شکل می‌داد. بدین ترتیب جابجایی در میان شیب‌های تند قلعه، میسر می‌شد.

آب‌انبار قلعه از دو قسمت تشکیل شده است. حفر این آب‌انبار در دل صخره‌ها، به شکلی ماهرانه صورت گرفته و ابعاد آن، چهار در شش متر است. آب‌انبار دو ورودی دارد که ابعاد یکی از آن‌‌ها 100 در 150 سانتی‌متر و ابعاد ورودی دیگر، 70 در 100 سانتی‌متر است. این آب‌انبار با وجود آن که یکی از قسمت‌های فرعی قلعه به شمار می‌رود، به خاطر سقف قوسی‌اش، اهمیت بسیار دارد. چشمه‌ای در این آب‌انبار قرار دارد که تامین‌کننده آب آن به شمار می‌رود. در دوره اسلامی، متعلقاتی به بنا اضافه شده است. اضافه شدن گورستانی از دوره سلجوقی (قرن یازدهم و دوازدهم میلادی) در جنوب شرق قلعه از جمله این متعلقات محسوب می‌شود.

ثبت ملی گویچه قلعه

این اثر در سال 2003 میلادی (1382 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.