اهواز، شهر چند هزار ساله

اهواز یکی از شهرهای قدیمی ایران است که آثار تاریخی فراوانی در آن وجود دارد. بر اساس منابع تاریخی، نام این شهر از واژه «خوزی» یا «هوزی» سرچشمه گرفته که نام نژادی از ساکنان بومی استان خوزستان با ریشه عیلامی است.

اهواز در طول تاریخ

اهواز یکی از شهرهای مهم دوران حکومت پار‌ت‌ها (247 پیش از میلاد تا 224 میلادی) به شمار می‌آمد و در زمان ساسانیان (224 تا 651 میلادی) به یکی از مراکز عمده صنعت پارچه تبدیل شده بود. این شهر به خاطر موقعیت جغرافیایی خود، در طول تاریخ یکی از مراکز تجاری مهم ایران بوده است.

اهواز در زمان شاپور اول، دومین پادشاه امپراتوری ساسانی (سلطنت از 240 تا 270 میلادی) گسترش یافته است. شاپور اول دو سوی شرقی و غربی کارون را رونق داد ولی قسمت غربی آن در سال‌های بعد به خاطر جنگ‌هایی که میان ایرانیان و اعراب رخ داد، تخریب شد.

شورش صاحب‌الزنج در قرن نهم میلادی، اهواز را به اندازه‌ای دچار آسیب کرد که مرکز استان خوزستان به شوشتر منتقل شد. تا دوران صفویه (اوایل قرن شانزدهم میلادی)، اهواز به یک روستا تبدیل شده بود. این شرایط ادامه پیدا کرد و در قرن نوزدهم، از اهواز جز یک قصبه کوچک، باقی نماند، اما آن چه به گسترش مجدد اهواز منجر شد، رشد تجارت جهانی از حوالی 1888 میلادی بود. ناصرالدین شاه قاجار با استفاده از این موقعیت، در قسمت شرقی کارون بندری به نام «بندر ناصری» ساخت که بعدا به «ناصریه» معروف شد. این نام تا آغاز حکومت پهلوی بر این شهر اطلاق می‌شد ولی بعد از آن، شهر را مجددا «اهواز» نامیدند.

در دوران رونق مجدد اهواز، این شهر مجددا مرکز استان خوزستان شد و تجارت خارجی آن با دورترین بنادر هند، آفریقا و خاور دور جریان پیدا کرد. مدتی بعد کاروان‌سراها و بازارهایی در آن تاسیس شد که امروز به عنوان جاذبه‌های گردشگری شهر، شناخته می‌شود.

نفت، عامل ترقی اهواز

به جز جایگاه جغرافیایی و نقش اهواز در تجارت، کشف نفت هم به رشد مجدد این شهر کمک کرده است. اولین چاه نفت ایران در سال 1908 میلادی در مسجد سلیمان حفر شد. نزدیکی اهواز با مسجد سلیمان، موجب شد یکی از بزرگ‌ترین تاسیسات نفتی کشور در آن به وجود آید تا اهواز، به عنوان ایستگاهی برای انتقال نفت به آبادان مطرح شود. نفت صنعت اهواز را رونق داد و نهایتا در 1929 میلادی، این شهر را به راه‌آهن سراسری ایران متصل کرد.

جاذبه‌های تاریخی

اهواز در دوران پر فراز و نشیب خود، دوره‌های مختلفی را تجربه کرده است، به همین دلیل آثار تاریخی این شهر تنوع زیادی دارد. برخی از این آثار در ادامه معرفی می‌شود:

آرامگاه علی بن مهزیار

علی بن مهزیار از جمله بزرگ‌ترین فقیهان و عالمان شیعه بود که در زمان امام رضا، هشتمین امام شیعیان زندگی می‌کرد. قدمت بنای آرامگاه او که در قسمت قدیمی شهر قرار دارد، به قرن هجدهم میلادی بر می‌گردد. این مقبره به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز برگزاری آیین‌های دینی اهواز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سرای عجم

این ساختمان تاریخی در گذشته یکی از کاروان‌سراهای شیخ خزعل (حکمران خرمشهر و رئیس یکی از قبیله‌های بزرگ خوزستان) بوده است. این بنا در مقاطعی از تاریخ به عنوان بازار شناخته می‌شد. سرای عجم معماری ویژه‌ای دارد و به عنوان یک سازه آجری، در آن از ستون‌های حجاری‌شده، حجره‌های پرشمار، سنگ‌فرش و در و پنجره چوبی استفاده شده است.

سرای معین‌‌التجار

سرای معین‌التجار یکی از بناهای به جا مانده از دوران قاجار است که مرکز زندگی و فعالیت بازرگانان سرشناسی همچون محمدتقی معین‌التجار بوده است.

خانه دادرس

این خانه هم مانند آثاری که معرفی شد، در دوران قاجار تاسیس شده است. خانه دادرس در جنوب شهر اهواز قرار دارد و در مجاورت آن، چندین بنای تاریخی دیگر واقع شده است.

خانه ماپار

این منزل در دوران پهلوی اول بنیان‌گذاری شده است. یک زیرزمین سنگی، دو حیاط و دو حوض، قسمت‌های اصلی بنا را تشکیل داده‌اند. تزئینات آجری، طاق‌های کاذب و درهای چوبی خانه ماپار، به آن جلوه‌ای خاص بخشیده است.

بازار عبدالحمید

بازار قلب تپنده شهرهای ایران و محل‌هایی پر رفت و آمد است که معمولا در مناطق اصلی شهر قرار دارد. بازار عبدالحمید با قدمتی بیش از یک قرن، به عنوان قدیمی‌ترین بازار اهواز، مکان اصلی داد و ستد و رفت و آمد تجار بوده است. کاروانسرای شیخ خزعل نیز در دل این بازار واقع شده است.

موزه هنرهای معاصر

موزه هنرهای معاصر اهواز، در دو طبقه، آثار هنری متعددی را در قالب پنج گالری به نمایش گذاشته است. به جز آثار قابل مشاهده در این موزه، ساختمان موزه که در سال 1959 ساخته شده نیز زیبایی‌های زیادی در خود دارد.

خونگ اژدر

این بنای باستانی، خارج از شهر اهواز و در نزدیکی ایذه قرار دارد. دو سنگ‌نوشته از این بنا یافت شده که یکی مربوط به دوره عیلامی (چهار هزار سال پیش) و دیگری مربوط به دوره پارتیان (بیش از1800 سال پیش) است.

اشکفت سلمان

از جمله آثار تاریخی باستانی مربوط به دوره عیلامی‌ها، اشکفت سلمان است که در جنوب شهر ایذه قرار دارد. در این بنا چهار نقش برجسته وجود دارد. بزرگ‌ترین کتیبه عیلامی نوشته شده با خط میخی، از این بنا کشف شده است.