موزه قاجار تبریز، بازدید از اشیای تاریخی در یک خانه تاریخی بی‌نظیر

موزه قاجار تبریز در یکی از خانه‌های قدیمی شهر بنا شده است، خانه‌ای که به امیرنظام گروسی، یک سیاستمدار و نویسنده تعلق داشت و به عنوان یکی از زیباترین خانه‌های شهر شناخته می‌شد. وی پس از تصدی سمت وزارت، مدتی در انگلیس، فرانسه و عثمانی به عنوان سفیر ایران خدمت کرد. گروسی پس از آن که به سمت وزارت خارجه ایران رسید، ماشین‌آلاتی را به کشور وارد کرد که در زمان خود از پیشرفته‌ترین تجهیزات موجود بود. این ماشین‌آلات در ضرب سکه و چاپ، به کار گرفته شد. وی همچنین در تاسیس مدارس مظفریه و رشدیه، دو مدرسه قدیمی شهر تبریز مشارکت کرد و در پیشرفت سطح علمی و آموزشی این شهر تاثیر بسزایی بر جا گذاشت. مدرسه مظفریه که به «دارالفنون تبریز» معروف است، یکی از مدارس مهم عصر خود در آذربایجان به شمار می‌آید.

تاریخچه ساخت موزه قاجار تبریز

موزه قاجار تبریز در خانه امیرنظام گروسی قرار دارد. این خانه در نزدیکی مقبره‌الشعرا، یکی از گورستان‌های قدیمی و مشهور تبریز ساخته شد. در مقبره‌الشعرا پیکر نزدیک 400 تن از شاعران که در دوره‌های مختلف زیسته‌اند، دفن شده است که شهریار، شاعر معاصر ایرانی، یکی از مشهورترین آن‌هاست.

ساخت این بنا به دوره حکومت ناصرالدین شاه (سلطنت از 1848 تا 1896 میلادی- 1227 تا 1275 خورشیدی) بر می‌گردد. امیرنظام گروسی، زمانی که در آذربایجان صاحب مسئولیت بود، این خانه را برای اقامت خود بنا کرد. پس از مرگ او، والیان آذربایجان در این خانه ساکن شدند، ولی پس از سقوط حکومت قاجاریه در 1925 میلادی (1304 خورشیدی) و روی کار آمدن حکومت پهلوی، این خانه به تملک دولت درآمد. در سال‌های بعد، به دلیل بی‌توجهی، قسمت‌های زیادی از بنا تخریب شد. ولی در سال 1991 میلادی (1370 خورشیدی) تغییر مالکیت پیدا کرد و در نهایت، پس از مرمتی که در سال 2006 میلادی (1385 خورشیدی) روی آن انجام شد، به خاطر برخورداری از شاخصه‌های سنتی و ویژگی‌های منحصر به فرد، به عنوان موزه قاجار تغییر کاربری داد.

خانه امیرنظام گروسی یا موزه قاجار تبریز در سال 1996 میلادی (1375 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری موزه قاجار تبریز

مجموع مساحت زمینی که خانه امیرنظام گروسی در آن ساخته شده به سه هزار متر مربع می‌رسد. این خانه دو طبقه دارد و زیربنای آن، نزدیک 1500 متر مربع است. زیرزمین این ساختمان، حوضخانه‌ای وسیع دارد که از نظر زیبایی، در بین تمام قسمت‌های آن زبانزد است. حوضخانه با چند دالان به حیاط و اتاق‌ها راه دارد. تزئینات آجرکاری سقف زیرزمین، زیبایی این قسمت از بنا را وصف‌ناشدنی کرده است.

در مقابل در ورودی موزه، شجره‌نامه‌ای از خاندان قاجار و بخشی از تاریخ ایل قاجار، در یک کتیبه قابل مشاهده است. دو حیاط این خانه، یکی در قسمت اندرونی و دیگری در قسمت بیرونی قرار دارد. هر کدام از این حیاط‌ها، باغچه‌ها و حوض‌هایی متعدد دارند. ایوانی با 16 ستون زیبا و سرستون‌هایی تزئین‌شده در این بنا قابل مشاهده است. تماشای پنجره‌های مشبک ارسی با شیشه‌های رنگی در کنار گچ‌بری‌های نمای شمالی و جنوبی و آینه‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های داخلی، بازدید از این مجموعه‌ را برای هر گردشگری لذت‌بخش می‌کند.

بخش‌های مختلف موزه قاجار تبریز

موزه تالارهای متعددی دارد. تالار سکه، تالار بافته، تالار چینی، تالار آبگینه، تالار فلزات، تالار موسیقی و تالار خاتم در طبقه اول و تالار سنگ، تالار اسلحه، تالار رجال و فرامین، تالار معماری و شهرسازی، تالار قفل و تالار فانوس در زیرزمین قرار دارند و در هر کدام، اشیای متفاوتی به نمایش درآمده است.

خاتم، ابزارهای فلزی، ادوات موسیقی، ظروف آبگینه و ظروف چینی، از جمله اشیای قابل توجه این موزه است. همچنین بخشی از موزه به نمایش نخستین عکس‌هایی اختصاص دارد که با ورود نخستین دوربین‌های عکس‌برداری به ایران ثبت شده است. این دوربین‌ها در دوره سلطنت ناصرالدین‌شاه به ایران وارد شده بود. مجسمه‌هایی از چهره‌های سرشناس دوره قاجاریه همچون میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی، امیرنظام زنگنه، امیر نظام گروسی و امیرکبیر نیز در موزه قرار داده شده است.