موزه نقاشی پشت شیشه ایران، تنها موزه تخصصی این رشته در جهان

«نقاشی پشت شیشه» یکی از هنرهای زیبای ایرانی است که البته ریشه آن را باید در اروپا جستجو کرد، هر چند برخی زاده شدن این هنر را به چین و کشورهای شرق آسیا نسبت می‌دهند. این هنر در دوره صفویه (قرن شانزدهم و هفدهم میلادی) به ایران وارد شد. نقاشی پشت شیشه در اروپا به عنوان یکی از اجزای هنر معماری و طراحی داخلی کاربرد داشت و در ایران نیز، خیلی زود جای خود را در معماری ایرانی باز کرد. ایرانیان این هنر را با ذوق و سنت هنری خود درآمیختند و روح جدیدی بر آن دمیدند. فنونی همچون «نقاشی پشت آینه»، از ابداعات ایرانیان بود که بیش از هر جا، در تزئینات داخلی بناهای مجلل به کار گرفته می‌شد. گفته می‌شود از آن جا که فنون اولیه ساخت آینه کامل نبود و در سطح آن اعوجاج به وجود می‌آمد، نقاشی پشت آینه توسط هنرمندان ایرانی به کار گرفته شد تا ضمن پوشاندن عیوب آینه، به آن زیبایی و ظرافت بیشتر ببخشد... اوج هنر نقاشی پشت شیشه ایران را می‌توان در بناهای دوره‌های افشاریه و زندیه (قرن هجدهم میلادی) مشاهده کرد. این هنر به دلیل از بین رفتن کارکرد آینه در تزئینات داخلی ساختمان‌ها، تا حدی به فراموشی سپرده شده است. با این حال فعالیت‌هایی همچون تاسیس «موزه نقاشی پشت شیشه» که با جمع‌آوری و نمایش آثار ارزشمند این هنر و برگزاری دوره‌های آموزشی و نمایشگاه‌های مختلف برای آموزش و معرفی این هنر همراه بوده، توانسته است به احیای آن کمک کند.

تاریخچه و ویژگی‌های موزه نقاشی پشت شیشه

موزه نقاشی پشت شیشه ایران در سال 1998 میلادی (1377 خورشیدی) تاسیس شد. هدف اصلی ایجاد این موزه، حفظ و نگهداری هنر سنتی و بومی نقاشی پشت شیشه بود. در این موزه آثاری از دوره‌های صفویه تا دوره معاصر گردآوری شده و به نمایش درآمده است. این موزه را تنها موزه تخصصی رشته نقاشی پشت شیشه در دنیا به شمار می‌آورند. البته در سایر موزه‌های دنیا، همچون موزه فلورانس (ایتالیا) یا دوسلدورف (آلمان)، آثار نقاشی پشت شیشه به نمایش درآمده است، ولی این موزه‌ها را نمی‌توان موزه تخصصی محسوب کرد.

یک هنرمند نقاشی پشت شیشه در حال اجرای اثر خود

آن چنان که از اشیای به‌نمایش‌گذاشته‌شده در موزه نقاشی پشت شیشه مشهود است، ایرانیان پس از اخذ این هنر، آن را متناسب با سنت هنری خود تغییر دادند و نقوش اصیل ایرانی، همچون گل و مرغ، خط نستعلیق و اسلیمی را به آن وارد کردند. در این موزه اشیایی منقوش به تصاویر حیوانات، بناهای تاریخی، اشکال هندسی، مناظر شهری، طبیعت، تک‌چهره‌ها، شخصیت‌های مذهبی و درباری، شاعران، هنرمندان و تصاویر منسوب به ائمه شیعه دیده می‌شود. جالب‌ترین نقوش موجود در این موزه را می‌توان آثار مینیاتوری به شمار آورد که با ظرافت تمام بر روی شیشه نقش بسته‌اند.

شیوه کار در نقاشی پشت شیشه

«طرح‌اندازی» نخستین مرحله نقاشی پشت شیشه است. برای این کار هنرمند با استفاده از سوزن، در فاصله‌های نزدیک منافذی روی سطح کار به وجود می‌آورد. سپس کاغذی روی آن قرار می‌دهد و به آرامی با گرد زغال، ضرباتی به آن وارد می‌کند تا طرح روی کاغذ نمایان شود. این طرح بعدا روی کاغذ تکمیل می‌شود و زیر شیشه قرار می‌گیرد. در مرحله بعد طرح روی کاغذ به روی شیشه منتقل می‌شود. پس از خشک شدن مرکب، رنگ‌آمیزی و اصلاح رنگ به انجام می‌رسد.

در نقاشی پشت آینه، اصول کار همین است، ولی تفاوت‌هایی وجود دارد: هنرمند طرح‌های اولیه را به صورت معکوس ایجاد می‌کند و سپس به وسیله رنگ‌های روشن و اکلیلی، به آن حیات و طراوت می‌بخشد. در این هنر، ظرافت و دقت بسیار زیادی لازم است، زیرا کوچک‌ترین اشتباه موجب می‌شود رنگ از طرح اولیه بیرون بزند یا خط و خشی روی آینه بیافتد و ارزش کار کاهش پیدا کند.

استفاده از خوشنویسی در نقاشی پشت شیشه

موزه نقاشی پشت شیشه ایران در کجا قرار دارد؟

موزه در «خانه شقاقی»، از خانه‌های تاریخی شهر تهران واقع است.دکتر سیاوش شقاقی، نخستین پزشک ایرانی در رشته بیماری‌ها ریوی، بنیان‌گذار و صاحب این خانه بود. قدمت این خانه به اواخر حکومت قاجار و اوایل دوره پهلوی (ابتدای قرن بیستم) باز می‌گردد. این بنا بعدها از سوی شهرداری تهران خریداری شد و برای تاسیس موزه نقاشی پشت شیشه در اختیار سازمان میراث فرهنگی کشور قرار گرفت. مساحت این منزل 1400 متر مربع و زیربنای آن نزدیک 500 متر مربع است. این موزه در خیابان سعدی تهران، خیابان قائدی، پلاک 202 قرار دارد.