ارگ علیشاه و نقش آن در مبارزات ایرانیان علیه استبداد و اشغالگری
ارگ علیشاه و نقش آن در مبارزات ایرانیان علیه استبداد و اشغالگری
زمانی که هنوز مدرنیته به همه دنیا سفر نکرده بود و در شهرها خبری از آسمان‌خراش‌ها و برج‌های مرتفع نبود، بناهای بلند کمی وجود داشت. این بناها جزء شاخص‌ترین ساختمان‌هایی بود که هر کدام کاربردی خاص داشتند. در تبریز که یکی از شهرهای تاریخی ایران محسوب می‌شود، «ارگ علیشاه» که «ارگ تبریز» نیز نامیده می‌شود، تا حدود 100 سال پیش بلندترین ساختمان شهر بود که از فاصله‌ای دور نیز دیده می‌شد. امروز بقایایی از این ساختمان عظیم باقی مانده که نشان‌گر شکوه بنای اولیه است. هم‌اکنون با گسترش شهرنشینی، ارگ علیشاه در میانه شهر تبریز جای گرفته است.
تاریخچه ارگ علیشاه
ارگ علیشاه در اصل یک مسجد بود، ولی پس از گذشت صدها سال، پس از زمین‌لرزه‌های فراوان و وقوع جنگ‌های متعدد در شهر تبریز، تنها دیوارهای عظیم و محراب بسیار بلند شبستان جنوبی آن به جا مانده است.
ارگ علیشاه در بین سال‌های 1316 تا 1324 میلادی (716 تا 724 هجری قمری) ساخته شده است. تاج‌الدین علیشاه گیلانی که در آن دوره وزیر ایلخانان مغول بود، کار ساخت این مسجد را با هدف ایجاد یک آرامگاه بزرگ در صحن آن آغاز کرد. مورخان معتقدند بخش جنوبی مسجد طاقی بزرگ داشته که از طاق کسری بزرگ‌تر بوده است. برخی مدعی‌اند این طاق عظیم، به دستور علیشاه به اندازه چهار گز (هر گز معادل 104 سانتی‌متر است) از طاق کسری بزرگ‌تر ساخته شده است. این طاق به خاطر وزن زیاد و عجله‌ای که در احداث آن به خرج داده شد، اندکی پس از اتمام ساختش در هم شکست و فرو ریخت. از آن جا که علیشاه پیش از پایان ساخت این بنای عظیم فوت کرد، ساخت آن هرگز به پایان نرسید و نیمه‌کاره رها شد. در بیشتر سفرنامه‌هایی که از جهانگردان ایرانی و خارجی بر جای مانده، به ارگ علیشاه به عنوان یکی از چشم‌گیرترین بناهای تبریز اشاره شده است.
ارگ علیشاه، سنگری برای آزادی‌خواهان!
بر پا ماندن ارگ علیشاه پس از 700 سال و تحمل زمین‌لرزه‌های متعدد، از استحکام آن خبر می‌دهد. این بنا دقیقا به دلیل همین ویژگی، همواره در حوادث طبیعی یا جنگ‌هایی که رخ می‌داد، مامن و سنگری امن بود. ارگ علیشاه مدتی به عنوان انبار غلات و مدتی به عنوان انبار مهمات مورد استفاده قرار گرفت و حصاری گرد آن کشیده شد. به همین دلیل بود که نام آن تغییر پیدا کرد و به جای مسجد، «ارگ» نامیده شد.
این بنا در دوره قاجار (قرن نوزدهم) به وضوح به عنوان محلی نظامی مورد استفاده قرار گرفت. عباس میرزا ولیعهد ایران که در جریان جنگ‌های ایران و روسیه (1804 تا 1824 میلادی) فرمانده نظامیان ایرانی بود، ارگ علیشاه را به عنوان سربازخانه مورد استفاده قرار داد و با ایجاد کارخانه ریخته‌گری و توپ‌ریزی در محوطه ارگ، آن را به ستاد فرماندهی جنگ بدل کرد. در همین زمان یک عمارت کلاه‌فرنگی نیز در ارگ علیشاه ساخته شد.
مدتی بعد در زمان انقلاب مشروطه، ارگ علیشاه سنگری برای مشروطه خواهان بود. در این دوره شلیک گلوله‌های توپ به ارگ، به آن آسیب‌هایی وارد کرد. امروز هم محل برخورد این گلوله‌ها بر پیکر ارگ علیشاه قابل تشخیص است. بعدها در جریان جنگ روس‌ها با ایران (1911 میلادی/ 1290 خورشیدی) ارگ علیشاه سنگر مبارزه مردم با متجاوزان بود. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی (1979 میلادی) ارگ علیشاه به باغ ملی و گردشگاه عمومی تبدیل شد.
معماری ارگ تبریز
ارگ علیشاه به خاطر بزرگی خود، در میان بناهای اسلامی بی‌نظیر است. استفاده از ساروج و مصالح بادوام ساختمانی، استحکام بسیار زیادی به آن بخشیده است. بقایای باقیمانده از این بنا، شامل سه دیوار بلند است که یک ایوان را تشکیل می‌دهند. عرض این بخش از ساختمان 30 متر و ارتفاع آن 26 متر است. حفاری‌های جدید نشان می‌دهد هر دیوار، هفت متر در خاک فرو رفته است تا ایستادگی بیشتری پیدا کند.
ثبت ملی ارگ علیشاه تبریز
نام این اثر در سال 1932 میلادی (1310 خورشیدی) به عنوان اثر ملی، در فهرست میراث فرهنگی ایران درج شد.
| نام | ارگ علیشاه و نقش آن در مبارزات ایرانیان علیه استبداد و اشغالگری |
| کشور | ایران |
| ناحیه | آذربایجان شرقی |
| شهر | تبریز |
| نوع | تاریخی |
| ثبت | ملی |
جاذبه‌های گردشگری و اماکن
نوع کور رنگی را انتخاب کنید
کوری سرخ کوری سبز کوری آبی قرمز به سختی دیده می شود سبز به سختی دیده می شود آبی به سختی دیده می شود تک رنگ تک رنگ خاصتغییر اندازه فونت:
تغییر فاصله کلمات:
تغییر ارتفاع خط:
نوع ماوس را تغییر دهید: