بقعه 12 امام یزد، بنایی هزار ساله در میانه کویر

به عقیده کارشناسان، بقعه 12 امام یزد، قدیمی‌ترین بنای سنددار این شهر به شمار می‌رود. این بنا در سال 1037 میلادی (428 هجری قمری) و در دوره سلجوقی احداث شده است و با وجود گنبدخانه، محراب و چندین کتیبه، به عنوان یکی از ساختمان‌های منحصر به فرد یزد به شمار می‌آید. این بقعه در محله فهادان، یکی از محلات قدیمی یزد و در نزدیکی حسینیه فهادان و مدرسه رضاییه قرار دارد.

تاریخچه بقعه 12 امام یزد

همزمان با تاسیس این بنا، آل کاکویه در یزد حاکمیت می‌کرد. در کتیبه‌ای که در بقعه 12 امام مشاهده می‌‌شود، اسامی دو برادر به نام‌های ابومسعود و ابویعقوب به عنوان سازندگان بنا آمده است. گفته می‌شود، این دو برادر از جمله سرداران امیر عضدالدین علاءالدوله ابوجعفر کاکویه بوده‌اند.

دلیل ساخت بقعه 12 امام یزد

در مورد چرایی ساخت این بقعه، نظریات مختلفی مطرح است. در کتیبه‌های موجود در بقعه، از این بنا با عنوان «قبه» یاد شده است. بدین ترتیب به نظر می‌رسد از ابتدا این بنا به عنوان آرامگاه بنا نشده باشد و نام «بقعه» به آن دلیل روی این ساختمان قرار داده شده که در دوره صفویه (1501 تا 1736 م.) چنین بناهایی را بقعه می‌نامیدند. با این حال عده‌ای بر این باورند که عنوان «بقعه» به دلیل دفن یکی از نوادگان امام صادق(ع)، پیشوای ششم شیعیان، روی بنا گذاشته شده است. البته این فرض به دلیل مشخص نبودن محل خاکسپاری این فرد با ابهاماتی روبروست.

معماری به کار رفته در این اثر از نوع معماری آرامگاهی است، ولی هیچ مقبره‌ای در آن دیده نمی‌شود. به همین خاطر برخی این بنا را یادبودی می‌دانند که برای بزرگداشت 12 امام شیعیان به وجود آمده است.

معماری بقعه 12 امام یزد

بقعه 12 امام یزد یک بنای چهارتاقی است که از سه جهت باز و از طرف قبله (ضلع جنوبی)، مسدود است. در حال حاضر از بین سه ورودی بنا، درگاه‌های شرقی و غربی مسدود شده و ورود و خروج فقط از سمت شمال امکان‌پذیر است.

کتیبه بالای محراب بقعه 12 امام یزد

با ورود از در شمالی بقعه، محرابی در ضلع جنوبی پدیدار می‌شود که تزئینات کاشی‌کاری آن جلب توجه می‌کند. کاشی‌های این محراب به رنگ‌های لاجوردی، فیروزه‌ای، سبز، زرد و سفید است و با وجود گذشت زمان بسیار و آسیب‌های فراوانی که به آن وارد شده، زیبایی خود را حفظ کرده است. به نظر می رسد آرایه های کاشی معرق مربوط به سدۀ نهم و دهم هجری قمری باشد.

بقعه یک گنبدخانه مربع‌شکل دارد که طول هر ضلع آن از خارج 11 متر و از داخل 8.25 متر است. در میان یکی از دیوارهای گنبدخانه، پنجره‌ای کوچک و مشبک به وجود آمده که تامین روشنایی و تهویه هوا از طریق آن انجام می‌شود.

گنبد بقعه، روی سازه‌ای هشت‌ضلعی قرار گرفته و در آن هیچ تزئینی به چشم نمی‌خورد. روی هر کدام از اضلاع هشت‌ضلعی، سه تاق‌نما به وجود آمده است. در ساخت ساقه گنبد روشی موسوم به «گوشه‌سازی» مورد استفاده قرار گرفته است. در این روش بنای چهارضلعی به هشت ضلعی تبدیل می‌شود و به تدریج شکل دایره به خود می‌گیرد.

کتیبه تزئینی بقعه 12 امام یزد به خط کوفی

کتیبه‌های بقعه 12 امام یزد

در بقعه چهار کتیبه در قسمت‌های مختلف تعبیه شده است:

1. کتیبه سر در اصلی که با آیه‌ای به خط کوفی مزین شده است،

2. کتیبه درگاه شرقی که آیه‌ای از قرآن روی آن نقش بسته است،

3. کتیبه رنگی شرقی که در داخل بقعه است و نام سازندگان آن با خط کوفی روی آن دیده می‌شود،

4. کتیبه روی گنبد که بر پای حلقه گنبد قرار گرفته و روی آن، آیت‌الکرسی نوشته شده است. این کتیبه حاوی نام معماران و چند آیه دیگر از قرآن است.

ثبت ملی بقعه 12 امام

این اثر در سال 1934 میلادی (1313 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کتیبه کوفی تزئینی بقعه 12 امام یزد

اطلاعات

نام	بقعه 12 امام یزد، بنایی هزار ساله در میانه کویر
کشور	ایران
ناحیه	یزد
شهر	یزد
نوع	تاریخی
ثبت	ملی