کتیبه دختر گبر، سند 1500 ساله هویت اقلید

کتیبه دختر گبر، یکی از قدیمی‌ترین سنگ مزارهای ایران است. این کتیبه در محلی به نام حوضچه دختر گبر در شهرستان اقلید قرار دارد.

اقلید در کجا قرار دارد؟

شهر اقلید در شمال استان فارس و در دامنه‌های جنوبی رشته کوه زاگرس قرار دارد. این منطقه با 2300 متر ارتفاع از سطح دریا، به عنوان ششمین شهر مرتفع ایران شناخته می‌شود. آب و هوای اقلید با توجه به اقلیم کوهستانی آن سرد و خشک است و در طول سال، دمای آن به منفی 22 درجه سانتی‌گراد هم می‌رسد.

اقلید مساحتی نزدیک به 7200 کیلومتر مربع دارد و بارندگی سالانه آن بیش از 300 میلی‌متر است. همین موضوع شرایط این منطقه را برای تولیدات باغی مساعد کرده است. وجود چشمه‌سارها و منابع آبی غنی، موجب شده بشر از گذشته‌های دور به حضور در اقلید تمایل نشان دهد و در آن سکونت پیدا کند. به همین دلیل اقلید را یکی از قدیمی‌ترین سکونت‌گاه‌های شمال استان فارس می‌دانند که قدمتش به حدود هفت هزار سال می‌رسد.

اقلید در گذشته در میانه جاده شاهی و در مسیر جاده شیراز و اصفهان قرار داشت و به همین دلیل، پر رونق بود. گفته می‌شود این شهر در دوره هخامنشیان (550 تا 330 پیش از میلاد) مرکز تربیت اسب جنگی ارتش بوده است.

ویژگی‌های کتیبه دختر گبر

اگر از آباده به سمت اقلید حرکت کنید، در جنوب غربی اقلید، پیش از آن که به شهر وارد شوید چند تپه مشاهده خواهید کرد. در یکی از این تپه‌ها (تپه دوم) آرامگاه یک امامزاده قرار دارد. در این مکان گورستانی بزرگ مشاهده می‌شود. درست در نیمه‌های این تپه که «تل قلات» نامیده می‌شود، حفره‌ای در دل یک صخره سنگی تراشیده شده که به «حوضچه گبر» معروف است. در نمای جلویی این حوضچه، بعد از سه پله، قابی در اندازه 56 در 160 سانتی‌متر قرار دارد که روی آن کتیبه‌ای 21 سطری به چشم می‌خورد.

این کتیبه به شکل افقی قرار گرفته و به خط پهلوی نوشته شده است و قدیمی‌ترین کتیبه سنگ‌مزار ایران به خط پهلوی به شمار می‌آید.

نوشته‌های روی کتیبه دختر گبر

با وجود آن که هشت سطر اولیه کتیبه آسیب دیده، تاریخی در آن خوانده می‌شود که برابر است با دوم نوامبر 638 میلادی که برابر ششمین سال فرمانروایی یزدگرد است. در این نبشته، این محل «دخمه» نامیده می‌شود. از این رو عقیده بر این است که آن جا آرامگاهی محصور بوده است. از اندازه حوضچه هم این طور بر می‌آید که امکان دفن فردی با زانوی جمع‌شده، در آن وجود دارد. بنابراین در گذشته این حوضچه، درپوشی از تخته‌سنگ داشته و فردی در آن دفن بوده است.

روی کتیبه به جز تاریخ نگارش آن، نام و نسب متوفی، فردی که سفارش نوشت کتیبه را داده و رسومی که در دفن متوفی رعایت شده، مورد اشاره قرار گرفته است.

تاریخچه حوضچه دختر گبر

به خاطر پیشینه تاریخی این اثر، آن را شناسنامه تاریخی اقلید می‌نامند. کارشناسان با توجه به شیوه ایجاد قبر، پیشینه آن را به زمان یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی بر می‌گردانند.

برخی مدارک تاریخی نشان می‌دهد این دخمه بخشی از عبادتگاه زرتشتیان بوده است و احتمالا باید آن را بخشی از قلعه‌ای دانست که بقایای آن در بالای تپه قرار دارد.

در این محوطه تاریخی استودان‌های زرتشتیان نیز دیده می‌شود. استودان محلی برای نگهداری استخوان مردگان زرتشتی بود که شامل حفره‌هایی در دل سنگ‌های کوهستان می‌شد. زرتشتیان بر اساس عقاید خود، جسد مردگان را در جایی به نام «دخمه» قرار می‌دادند تا پرندگان از آن تغذیه کنند و در نهایت، استخوان‌های باقی مانده را به استودان ببرند.

برخی معتقدند در گذشته حاکم شهر در قلعه بالای تپه زندگی می‌کرد و در روزهای عید، خصوصا عید نوروز، با پر کردن این حوضچه از حنا، مقداری از آن را به مردم می‌داد.

ثبت ملی حوضچه دختر گبر

این اثر در سال 1975 میلادی (1354 خورشیدی) به عنوان اثر ملی در فهرست میراث فرهنگی ایران ثبت شده است.

اطلاعات

نام	کتیبه دختر گبر، سند 1500 ساله هویت اقلید
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	اقلید
نوع	تاریخی
ثبت	ملی