قصر ابونصر و برم دلک، شناسنامه تاریخی شیراز

قصر ابونصر و نقش‌برجسته‌های برم دلک را می‌توان شناسنامه هویت تاریخی شیراز دانست، زیرا این آثار نشان می‌دهد قدمت سکونت در محلی که امروز به نام شیراز می‌شناسیم، احتمالا به بیش از 1700 سال پیش باز می‌گردد.

قصر ابونصر

قصر ابونصر که «تخت مادر سلیمان»، «تخت سلیمان» یا «تخت ابونصر» نیز نامیده می‌شود، بقایای بنایی است که احتمالا یک قصر بوده است. قدمت این اثر بر اساس کاوش‌های به عمل‌آمده، 2500 سال برآورد می‌شود.

موقعیت و تاریخچه قصر ابونصر

با توجه به بقایای بنا و نمونه سفال‌هایی که در آن یافت شده، این اثر احتمالا در عصر اشکانیان (247 پیش از میلاد تا 224 میلادی) ساخته شده است. در این دوران یک بنای بسیار محکم ساخته شد که در زمان ساسانیان (224 تا 651 میلادی) نیز مورد استفاده بود. چندین سکه و مهر چینی و یونانی در میان آثار کشف‌شده در این اثر وجود دارد که نشان می‌دهد این قلعه‌شهر، زمانی بسیار پررونق بوده و تاجرانی از سرزمین‌های دور به آن رفت و آمد داشتند.

پیش‌تر قصر ابونصر با فضای شهری شیراز شش کیلومتر فاصله داشت، ولی امروز به دلیل گسترش فضای شهری، جزئی از محدوده آن محسوب می‌شود.

کاوش‌های باستان‌شناختی در قصر ابونصر

در سال‌های 1931 تا 1933 میلادی، گروهی از دانشگاه شیکاگو و موزه متروپولیتن نیویورک به کاوش در این محوطه پرداختند. در این کاوش‌ها بقایای شهری مربوط به دوره اشکانیان پدیدار شد و سفال‌ها، سکه‌ها و مهره‌های بسیاری به دست آمد. روی یکی از این سکه‌ها نام «شیراز» و پیرامون آن نام «اردشیرخوره» نوشته شده بود. اردشیرخوره یکی از پنج بخش فارس قدیم محسوب می‌شد که به اردشیر بابکان، بنیان‌گذار سلسله هخامنشیان منسوب بود.

مدتی بعد به دلیل آن که چند دهقان با استفاده از سنگ‌های موجود در این محوطه، خانه‌هایی برای خود ساختند، قسمت‌هایی از بنا تخریب شد. هم‌اکنون از آستانه‌های سنگی دوره هخامنشی، فقط یک آستانه بر پا مانده و نقشی از خدمتگزاری که ظرفی در دست دارد، روی دیواره‌های آن قابل تشخیص است.

تعدادی نقش‌برجسته از نوع نقوشی که در تخت جمشید وجود دارد، در قصر ابونصر دیده شده است. برخی دانشمندان معتقدند این قطعات از تخت جمشید به این محل آورده شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

به عقیده باستان‌شناسان در دوره پیش از اسلام، در اطراف مکانی که امروز به عنوان شیراز شناخته می‌شود، چندین قصر و قلعه وجود داشته که قصر ابونصر، یکی از آن‌ها بوده است.

برم دلک

در چهار کیلومتری قصر ابونصر، محوطه تاریخی برم دلک قرار دارد که به عنوان تالاب و گردشگاه نیز شناخته می‌شود. در این منطقه، چشمه‌ای از شکاف کوه می‌جوشد و تالابی را تشکیل می‌دهد که نیزارهایی آن را در بر گرفته است. در بدنه کوه کناره تالاب، نقش‌برجسته‌ای احتمالا مربوط به بهرام دوم (سلطنت از 274 تا 293 میلادی) و همسرش شاپوردختک قابل مشاهده است. در این تصویر بهرام یک شاخه نیلوفر را به همسر خود اهدا می‌کند. زیر این سنگ‌نگاره کتیبه‌ای در چهار یا پنج سطر، به قلمی ریز نوشته شده که بیشتر حروف آن ناخواناست و از میان رفته است. به نظر می‌رسد این کتیبه مردی را که در این سنگ‌نگاره حضور دارد، معرفی کرده است. زنی که در سنگ‌نگاره دیده می‌شود، یک دست خود را برای گرفتن گل دراز کرده و دست دیگر را که در آستین پنهان است، جلوی دهان خود گرفته است. او موهای بافته‌شده خود را با نیم‌تاجی در بالا و نوارها و رشته‌های پارچه‌ای که در پشت‌ سر گره‌ خورده و دنباله آن افشان است، پوشانده است.

در سمت چپ این سنگ‌نگاره، دو سنگ‌نگاره دیگر نیز دیده می‌شود که هر کدام پیکر مردی را به نمایش گذاشته است. در میان این دو سنگ‌نگاره، مرد سنگ‌نگاره سمت چپ کلاه نمدی یا پارچه‌ای به سر دارد که روی آن تیغه‌ای به چشم می‌خورد. مرد سنگ‌نگاره دیگر، تاجی بزرگ و کروی به سر دارد و مرد سنگ‌نگاره دیگر (احتمالا بهرام دوم) کلاه یا تاجی بزرگ دارد که بخش پیشین آن کمی برآمده است.

آن چنان که به نظر می‌رسد، نگارنده قصد داشته نگاره‌های مربوط به دو مرد را به هم وصل کند، زیرا این دو روبه‌روی هم ایستاده‌اند و مشغول گفت و شنود هستند. با این حال شکاف کوه وی را از این کار بازداشته است.

به عقیده کارشناسان، نام این محوطه نیز از نام بهرام گرفته شده است. بر این اساس برم دلک از عبارت فارسی میانه «بهرام دوندلک» گرفته شده که به معنی «قلب بهرام» است.

ثبت ملی تخت سلیمان

نام تخت سلیمان در سال 1931 میلادی (1310 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران درج شد.

اطلاعات

نام	قصر ابونصر و برم دلک، شناسنامه تاریخی شیراز
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	شیراز
نوع	تاریخی
ثبت	ملی