محوطه باستانی تل باکون و حقایقی شگفت‌انگیز از زندگی ایرانیان ماقبل تاریخ

آگاهی از زندگی انسان‌های پیش از تاریخ، اطلاعات شگفت‌انگیزی را درباره نحوه زندگی و مهارت‌های آنان برای ساخت انواع ابزارها در اختیار علاقمندان قرار می‌دهد. در سرزمین باستانی ایران که سکونت انسان در آن، به چند هزار سال پیش از میلاد بر می‌گردد، مناطق ارزشمندی وجود دارد که اطلاعاتی بی‌نظیر را درباره ساکنان گذشته این سرزمین در خود دارد. محوطه باستانی تل باکون که در 1.5 کیلومتری جنوب تخت جمشید قرار دارد، یکی از همین مناطق ارزشمند است. تاکنون در این محوطه چند فصل کاوش صورت گرفته است. آثار باارزش به دست آمده در این کاوش‌ها، گوشه‌هایی از سبک زندگی ایرانیان ماقبل تاریخ را به نمایش می‌گذارد.

ویژگی‌های محوطه باستانی تل باکون

تل باکون در شهرستان مرودشت قرار دارد. این محوطه در اکتشافات باستان‌شناسی، به دو تپه الف و ب تقسیم شده است: تپه الف تقریبا 100 در 200 متر مساحت و 4 متر ارتفاع دارد. تپه ب نیز دو ساختار متفاوت دارد و به همین دلیل به دو قسمت 1 و 2 تقسیم شده است.

اهمیت محوطه باستانی تل باکون

به عقیده کارشناسان قدمت این تپه باستانی به پنج هزار سال پیش از میلاد بر می‌گردد. تل باکون به عنوان منبع اصلی اطلاعات مربوط به نهادهای حکومتی ایران به شمار می‌رود. این نهادها بعدا در مراکز شهری بزرگ اواخر هزاره چهارم قبل از میلاد مشاهده شد. در تل باکون شواهدی از مجزا شدن بخش‌های اداری، مسکونی و صنعتی دیده می‌شود. همچنین مهر و موم و قفل‌های گلی در این تپه مشاهده شده که استفاده از آن به عنوان یکی از مراحل توسعه فعالیت‌های اداری به شمار می‌آید.

کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه باستانی تل باکون

نخستین بار در سال 1928 میلادی، ارنست هرتسفلد، باستان‌شناس و ایران‌شناس آلمانی به کاوش در تل باکون پرداخت. وی در سال‌های 1925 تا 1934 میلادی به دعوت دولت وقت، در ایران سکونت داشت و کاوش‌های وسیعی را در مناطق مختلف، خصوصا تخت جمشید به عمل آورد. وی در این کاوش‌ها به شباهت سفال‌های سطحی تل باکون الف و محوطه‌های پیش از تاریخ بین‌رودان پی برد.

پس از کاوش‌های هرتسفلد، محوطه باستانی تل باکون در مظان توجه قرار گرفت و چند فصل کاوش در آن انجام شد. در این دوره قسمت شمالی تپه که بلندترین قسمت آن است، به صورت کامل کاوش و مجموعه‌ای از خانه‌ها، کوچه‌ها و فضاهای باز نمایان شد. در آن زمان نتایج کاوش‌های تل باکون در منابع معتبر به چاپ رسید، با این حال کاوش‌های تل باکون ب مجال انتشار پیدا نکرد. زیرا کشتی حامل مواد فرهنگی به دست آمده در آن، در حین سفر به آمریکا از سوی زیردریایی‌های آلمانی مورد هدف قرار گرفت و غرق شد.

از سال 1956 باستان‌شناسان ژاپنی به کاوش در این محوطه تاریخی مشغول شدند. گروه ژاپنی در تل باکون الف و ب، سازه‌هایی را کشف کردند.

کاوش‌های اخیر و یافته‌های جدید

در سال‌های اولیه قرن 21، باستان‌شناسان ایرانی گسترده‌ترین حفاری یک محوطه پیش از تاریخ را در فارس، آغاز کردند. این کاوش‌ها محوطه‌ای با مساحت نزدیک به 3200 متر مربع را در بر می‌گرفت. بدین ترتیب آثار و اطلاعات ارزشمندی از زندگی مردم ماقبل تاریخ به دست آمد. تا پیش از کاوش‌های اخیر، تل باکون الف به خاطر سفال‌های منقوش دست‌ساز و پرکاربرد آن شناخته می‌شد، ولی پس از آن، شواهدی از فلزکاری، بازرگانی فرامنطقه‌ای، تخصصی شدن پیشه‌ها و طراحی‌های مربوط به معماری، به دست آمد.

تل باکون الف به دوره روستانشینی پیشرفته تعلق دارد که کارگاه‌های صنعتی، در بخش جنوبی آن متمرکز شده‌اند. همچنین افرادی که از نظر اجتماعی رتبه بالاتری داشته‌اند، در نواحی شمالی تپه ساکن بوده‌اند. وجود مهرهای گلی زیاد در قسمت شمالی تپه، نشان می‌دهد تپه باکون محلی برای مبادلات منطقه‌ای بوده است.

ویژگی‌های فرهنگی مردم باکون

شواهد نشان می‌دهد استفاده از نقوش و رنگ‌های مختلف در نزد مردم باکون اهمیت فراوان داشت. به همین دلیل ظروفی که در باکون الف به دست آمده، به شکلی ماهرانه، با طرح‌های هندسی و تصاویر نمایشی تزئین شده است. این طرح‌ها معمولا تمام بخش‌های ظروف را پوشانده‌اند. ظروف از گل رس ریزدانه نخودی رنگ ساخته شده است که امکان نقاشی‌های ظریف‌تر روی آن را فراهم می‌کند.

قهوه‌ای رنگ غالبی است که در نقش‌های روی سفال مورد استفاده قرار گرفته، ولی رنگ‌های قهوه‌ای مایل به قرمز، خرمایی و حتی بنفش روشن نیز در آن دیده می‌شود. نقوش حیوانی و انسانی این دوره کاملا انتزاعی است.

ثبت ملی تل باکون

این محوطه تاریخی در سال 1932 میلادی (1311 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	محوطه باستانی تل باکون و حقایقی شگفت‌انگیز از زندگی ایرانیان ماقبل تاریخ
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	مرودشت
نوع	تاریخی
ثبت	ملی