سقاخانه ارباب میرزا، بنایی زیبا در مرکز شهرکرد

در معماری سنتی ایران، «سقاخانه» فضایی کوچک است که در معابر عمومی پرتردد تاسیس می‌شود. سقاخانه‌ها گاهی به عنوان یک بنای دائمی و گاهی در برخی مناسبت‌های خاص مانند محرم، به عنوان بناهایی موقت برپا می‌شدند. هدف از ایجاد چنین بناهایی، قرار دادن آب آشامیدنی در دسترس رهگذران تشنه است. در گذشته درون سقاخانه‌ها ظروف سفالی بزرگی قرار می‌دادند و آن را از آب پر می‌کردند. این ظروف یک یا چند شیر به بیرون داشتند و رهگذران با استفاده از این شیرها آب می‌نوشیدند. سفال موجب می‌شد آب خنک بماند و خصوصا در روزهای گرم تابستان، گواراتر باشد. ساخت سقاخانه بر اساس باورهای مذهبی ایرانیان و برای ادای احترام به محضر اباالفضل العباس، سقای دشت کربلا صورت می‌گیرد. این بناها کاملا عام‌المنفعه‌اند. از آن جا که در گذشته تهیه آب سالم کاری دشوار بود، تاسیس سقاخانه ارزش بسیاری داشت... در قدیم کنار سقاخانه‌ها شمع می‌افروختند تا تشنگان را خصوصا در شب‌های تاریک، برای آشامیدن آب راهنمایی کنند. این کار به مرور جنبه‌ای اعتقادی و آیینی پیدا کرد، به طوری که کنار سقاخانه‌های جایی را تعبیه کردند تا مردم به عنوان نذر، در آن شمع روشن کنند. به تدریج تاسیس سقاخانه با علائم و نمادهای فراوان همراه شد. به همین دلیل سبک خاص معماری و تزئین این بناها، مکتبی را در هنر ایران به وجود آورد که به «سقاخانه‌ای» معروف است. در مکتب سقاخانه‌ای که شکل‌گیری آن را به دهه 1960 میلادی (1340 خورشیدی) نسبت می‌دهند، هنر مدرن با هنر سنتی مذهبی ایران تلفیق می‌شود. این مکتب در خوشنویسی، طراحی گرافیک، هنرهای تزئینی و معماری اثرگذار بود، ولی بیشتر تاثیر آن در نقاشی و مجسمه‌سازی ظهور پیدا کرد.

...امروزه در شهرهای مختلف ایران سقاخانه‌های زیادی وجود دارد که برخی از آن‌ها قدمتی چند صد ساله دارند. در شهرکرد، «سقاخانه ارباب میرزا» از جمله بناهای قدیمی است که به خاطر کاشی‌کاری‌های زیبایش، جذابیت ویژه‌ای دارد.

تاریخچه سقاخانه ارباب میرزا

سقاخانه ارباب میرزا یا «حضرت ابوالفضل»، در خیابان 12 محرم جنوبی، کوچه ابومحمد، در یکی از مناطق مرکزی شهرکرد قرار دارد. این شهر مرکز استان چهارمحال و بختیاری است و در دامنه‌های رشته‌کوه زاگرس واقع است. ارتفاع شهرکرد از 2070 تا 2312 متر از سطح دریا تغییر می‌کند. شهرکرد زمستان‌هایی سرد و سخت و تابستان‌هایی ملایم و دلپذیر دارد. جمعیت این شهر بیش از 200 هزار نفر است و مردم آن به زبان‌های فارسی، لری و ترکی سخن می‌گویند. نام قدیم شهرکرد «دهکرد» است. این منطقه پیشینه‌ای دراز دارد و قدمت سکونت انسان در آن، به بیش از هفت هزار سال پیش نسبت داده می‌شود.

بخشی از کاشی‌کاری بیرونی سقاخانه ارباب میرزا

سقاخانه هشتی ورودی منزل شخصی به نام «ابواسحاق ارباب ریاحی دهکردی» ملقب به «ارباب میرزا» بود. او با جمع‌آوری کمک‌های مردمی این سقاخانه را تاسیس کرد و گنبدی بر بالای آن افراشت. تاسیس سقاخانه ارباب میرزا به سال 1330 هجری قمری (1911 میلادی) باز می‌گردد. در داخل سقاخانه کتیبه‌ای خطی و تزئیناتی از نقاشی و آینه‌کاری به چشم می‌خورد. بر بدنه و زیر گنبد، نقوش گیاهی و گل و مرغ نقش بسته است. چند قاب آینه‌ای نیز بالای طاق‌نماها وجود دارد. یک مخزن بزرگ سنگی که به آن «سنگاب» می‌گویند، با ارتفاع یک متر، قطر دهنه 107 سانتی‌متر و ضخامت 10 سانتی‌متر، در داخل سقاخانه قرار گرفته است. بدنه بیرونی این سنگاب با نقوش و اشعاری تزئین شده است. گنبد بنا آجری است و تزئین خاصی بر آن مشاهده نمی‌شود. بخش خارجی بنا در قسمت ورودی، کاشی‌کاری چشم‌گیری دارد. بر بالای درِ ورودی تصویر دو فرشته بالدار که کتیبه «یا اَبا عبدالله الحسین» را در دست گرفته‌اند، قابل مشاهده است.

سقاخانه ارباب میرزا در سال‌های 2005 و 2007 میلادی (1384 و 1386 خورشیدی) مورد مرمت قرار گرفته است. با این وجود آسیب‌هایی در بخش‌هایی از بنا، خصوصا کاشی‌کاری‌های سر در ورودی دیده می‌شود. پیش‌تر برای تامین آب سقاخانه از چاهی استفاده می‌کردند که امروزه به دلیل خیابان‌کشی اثری از آن وجود ندارد.

ثبت ملی سقاخانه ارباب میرزا