برج ساسان، بازمانده‌ای از دوردست‌های تاریخ

از میان درختان انبوه زیتون که بگذرید، بر بالای کوه‌ها، جایی که حتی درختان را نیز در آن جایی نیست، بنایی مرتفع روی یک بلندی قرار دارد که «آرامگاه ساسان»، «قلعه ساسان» یا «برج ساسان» نامیده می‌شود.

تاریخچه و ویژگی‌های برج ساسان

به گواه سبکِ معماریِ برج ساسان، این بنا به اوایل ورود اسلام به ایران (قرن هفتم میلادی) یا به احتمال بیشتر دوره سلجوقی (قرن یازدهم و دوازدهم میلادی) تعلق دارد. این برج در دهستان طارم از توابع شهرستان قزوین واقع شده است و روستایبهرام‌آباد نزدیک‌ترین آبادی به آن به شمار می‌رود. بنا بر بالای یک تپه، در منطقه‌ای دوردست قرار دارد و به همین دلیل در طول تاریخ از گزند تصرفات انسانی مصون مانده است. تپه‌ای که برج ساسان روی آن احداث شده، همچون یک سکو جلوه می‌کند و بر ابهت و شکوه برج می‌افزاید. از آن جا که تپه از سه جهت شیبی تند دارد، دسترسی به بنا چندان آسان نیست. قلعه ساسان با شهر قزوین حدود 125 کیلومتر فاصله دارد.

معماری برج ساسان

برج ساسان شکلی هشت‌ضلعی دارد که طول هر ضلع آن به 6.5 متر می‌رسد. در بخش پایینی آن، دیواری به ارتفاع حدود دو متر دورتادور بنا را احاطه کرده است. هر ضلع بنا به ستون‌های قطور مدور ختم می‌شود. یک پنجره در بخش شرقی به چشم می‌خورد و یک درِ رفیع با سر دری با شکوه در بخش جنوبی قرار دارد. در گذشته روبروی درِ ورودی پلکانی با عرض نسبتا زیاد وجود داشت، ولی امروز تنها بقایای ناچیزی از آن پا بر جاست. در بخش داخلی بنا، راه‌پله‌ای مارپیچی با عرض 80 سانتی‌متر وجود دارد که به پشت بام راه پیدا می‌کند. سقف بنا فرو ریخته، ولی از باقیمانده آن می‌توان حدس زد که یک گنبد بر فراز برج ساسان ساخته شده بود.

بناهای اطراف برج ساسان

اگر به بازدید از برج ساسان بروید، علاوه بر منظره رودخانهسفیدرود، در فاصله‌ای اندک از آن می‌توانید چند اثر باستانی دیگر را هم تماشا کنید. «قلعه سمیران» یا «شیمَران» که امروزه ویرانه‌هایی از آن باقی مانده، یکی از این آثار شمرده می‌شود. این قلعه در روزگارِ آبادی، بسیار چشم‌گیر بوده و طبق اقوال تاریخی در آن بیش از هزار اتاق و خانه کوچک و بزرگ وجود داشته است. پیشینه قلعه به پیش از اسلام نسبت داده می‌شود. در دوره‌هایی حکومت‌های محلی از آن به عنوان مقر خود استفاده کرده‌اند. ارتفاع برج‌های قلعه به 15 متر می‌رسد که با توجه به قرارگیری آن بر فراز تپه‌ای بلند، دیدی خوب به اطراف فراهم می‌کند. دو برجی که هنوز در بخش شمالی قلعه استوارند، با پنجره‌های بلند مستطیل‌شکل خود محلی برای استقرار نگهبان بوده‌اند. این دژ دو قرن در اختیار پیروانفرقه اسماعیلیه بود و حتی تا پایان دوره صفویه (قرن هفدهم میلادی) مورد استفاده قرار می‌گرفت. اسماعیلیه علاوه بر این بنا، چند قلعه دیگر را نیز در ارتفاعات قزوین در اختیار داشتند. این قلعه چند بنای جانبی نیز داشته است که در حال حاضر ویران شده‌اند. قلعه سیمران در سال 2003 میلادی (1382 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

بقایای قلعه سمیران

«امامزاده قاسم» هم در فاصله‌ای اندک قرار دارد و ساختار آن شبیه برج ساسان است. احتمالا این بنای سنگی را در دوره ایلخانان (قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی) یا صفویان (قرن شانزدهم و هفدهم میلادی) ساخته باشند. آن طور که به نظر می‌رسد با وجود آن که اسلوب کلی ساخت امامزاده قاسم همچون قلعه ساسان است، باید در دوره‌ای متاخرتر ساخته شده و در طول چند دوره تاریخی به تدریج گسترش پیدا کرده باشد. بخش زیادی از این بنا نیز در برابر گذر ایام تاب نیاورده و فرو ریخته است، با این حال می‌توان از بخش‌های باقیمانده بر شکوه آن گواهی داد. یک بنای دیگر با عنوان «آرامگاه کوچک» (در مقابل برج ساسان که آرامگاه بزرگ خوانده می‌شود) در این منطقه واقع است که جز ویرانه‌هایی از آن باقی نمانده است. این مجموعه در حوضه آبگیر سد سفیدرود قرار دارد و به همین دلیل در زمان اوج‌گیری بارش‌ها، آب پشتِ سد تا نزدیکی پایه‌های بناهای مجموعه بالا می‌آید و برج ساسان و قلعه سمیران که در ارتفاع بیشتری قرار دارند، همچون دو جزیره در میان آب محصور می‌شوند.

برج بزرگ سمیران

ثبت ملی برج ساسان