بقعه علی سیاهپوش و تزئینات بی‌نظیر گنبد آن

بقعه علی سیاهپوش در شهر تبریز و در منطقه‌ای به همین نام واقع شده است. این بقعه از نظر تزئیناتی که در سقف گنبد خود دارد، زبانزد است و به عنوان یکی از نمونه‌های جذاب هنر ایرانی به شمار می‌آید.

علی سیاهپوش که بود؟

نام شیخ صفی‌الدین اردبیلی در تاریخ ایران، بسیار شنیده می‌شود، زیرا وی جد پادشاهان صفویه و پایه‌گذار خانقاهی در اردبیل بود که مسلک و آموزه‌های آن در طول چند قرن، مریدان فراوان پیدا کرد.

خواجه علاءالدین علی سیاهپوش در سال 1391 میلادی (794 هجری قمری) به دنیا آمد و در سال 1427 میلادی (794 قمری) از دنیا رفت، با این حال در این عمر کوتاه، مریدان فراوان پیدا کرد. وی نوه شیخ صفی‌الدین بود و پس از پدر خود (فرزند شیخ صفی‌الدین) به سرپرستی خانقاه صفوی در اردبیل رسید.

علی سیاهپوش در زمان حکومت تیمور لنگ می‌زیست و موفق شد قبایلی از مردم شام را از دست او برهاند. این قبایل در آینده «قزلباش» نامیده شدند و دودمان صفویه را در رسیدن به قدرت همراهی کردند. بر اساس شواهد تاریخی، لقب «سیاهپوش» به دلیل مبارزات سیاسی بر خواجه علی نهاده شد و پیروان او نیز به تبعیت از وی، جامه سیاه بر تن می‌کردند.

علاوه بر مقبره‌ای که در شهر تبریز با عنوان بقعه علی سیاهپوش آمده، آرامگاهی در رودبند شهرستان دزفول استان خوزستان نیز به وی منسوب است. مردم محلی معتقدند او در سفری که به شهر کاظمین (عراق) داشت، در خواب امام جواد، نهمین پیشوای شیعیان را دید و از او فرمان گرفت که به دزفول بیاید و در جایی که امروز به عنوان مدفن وی شناخته می‌شود، ساکن شود.

بر اساس برخی متون تاریخی، علی سیاهپوش در سفری که به قصد حج انجام داد، به فلسطین رفت تا در آن جا به تبلیغ طریقت خود بپردازد. بر اساس این نقل وی در همان جا به بیماری مبتلا شده و از دنیا رفته است.

به هر حال قدر مسلم این است که علی سیاهپوش به خاطر آرام شدن نسبی اوضاع سیاسی، در زمان خود توفیقات مهمی در تبلیغ منش خود به دست آورده است. وی در سرودن شعر نیز دستی داشته و دیوانی از او به جا مانده است. پس از مرگ علی سیاهپوش، فرزندش ابراهیم به جای او نشست.

علی سیاهپوش پدربزرگ پدربزرگ شاه اسماعیل صفوی بود که در سال 1501 میلادی (907 هجری قمری) موفق به تاسیس سلسله صفویه شد. با وجود اختلاف زمانی وی با تاسیس این سلسله، تاثیرات علی سیاهپوش در این رخداد تاریخی ایران، انکارناپذیر است.

معماری و ویژگی‌های بقعه علی سیاهپوش

این بقعه پلانی چهارضلعی دارد ولی از داخل، هشت‌ضلعی به نظر می‌رسد. در داخل بنا، اتاقک‌هایی کوچک ساخته شده که آن‌ها نیز هشت‌ضلعی هستند. گنبدی نیز بر بالای این آرامگاه به چشم می‌خورد که بیرون آن، پوششی آجری دارد. این گنبد دو پوش است و در داخل آن، مقرنس‌های گچی چشم‌نوازی دیده می‌شود. کاربندی‌های گچی، تزئینات گوشه‌های بنا را تشکیل می‌دهد. چند پنجره نیز در قسمت پایینی گنبد تعبیه شده تا نور داخلی را تامین کند. دقت در اجرای گچ‌بری‌ها و طرح‌های سقف گنبد، تناسب بی‌نظیری در آن به وجود آورده و آن را به یکی از نمونه‌های بی‌بدیل هنر ایرانی تبدیل کرده است.

قبر علی سیاهپوش در سردابی قرار دارد. بنایی که امروز به عنوان آرامگاه علی سیاهپوش شناخته می‌شود، در زمان حیات او، خانقاه وی و محلی برای تجمع مریدان وی بوده است، با این حال تاریخ دقیق ساخت بنای فعلی به دلیل آن که کتیبه بنا از بین رفته، دقیقا مشخص نیست. به اعتقاد کارشناسان، این بنا احتمالا در دوره صفویه یا اوایل دوره قاجاریه (قرن‌های شانزدهم تا هجدهم میلادی) ساخته شده است.

ثبت ملی بقعه علی سیاهپوش

این آرامگاه در سال 1998 میلادی (1377 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	بقعه علی سیاهپوش و تزئینات بی‌نظیر گنبد آن
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	تبریز
نوع	تاریخی
ثبت	ملی