آرامگاهی اسرارآمیز در برج مدور مراغه

مراغه یکی از شهرهای شمال غربی ایران است که بناهای تاریخی پرشماری در آن واقع شده است. این شهر یکی از شهرهای پرجمعیت استان آذربایجان غربی است و به عنوان یکی از مراکز علمی دوران سلجوقیان و یکی از پایتخت‌های ایلخانان (در کنار تبریز و سلطانیه) شناخته می‌شود. وجود رصدخانه تاریخی مراغه که در زمان خود مرکزی بین‌المللی بوده، از اهمیت علمی و سیاسی این شهر در آن دوران حکایت دارد. برج مدور مراغه یکی از بناهای تاریخی مراغه است که یک آرامگاه به شمار می‌آید، ولی هویت فردی که در آن مدفون است، مشخص نیست. البته به عقیده برخی کارشناسان، این بنا بیش از آن که یک مقبره به شمار آید، کاربری دفاعی داشته است.

برج مدور مراغه را می‌توان یکی از مجموعه برج‌های تاریخی مراغه دانست. گنبد سرخ، گنبد کبود، گنبد غفاریه، گوی برج که در سال 1938 میلادی (۱۳۱۷ خورشیدی) به‌کلی منهدم شد، دیگر اجزای این مجموعه به شمار می‌روند. این مجموعه مزارهایی به شکل برج‌های گنبددار هستند که عمدتا طی قرون 13 تا 15 میلادی (ششم تا هشتم هجری قمری) در مراغه ساخته شده‌‌‌اند و همگی به‌صورت همزمان و با شماره ردیف‌های پی‌در‌پی (۱۳۴ تا ۱۳۸) در سال 1932 میلادی (۱۳۱۰ هجری شمسی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.

علت نام‌گذاری این برج به‌خصوص به «برج مدور» یا چنان‌که در پرونده ثبتی درج شده، «برج دایره‌ای‌شکل» احتمالا طراحی سطح مقطع پلانی آن به صورت دایره است، در حالی که برج‌های دیگر، سطح مقطع پلانی چندضلعی یا مربعی‌شکل‌ دارند.

سبک معماری برج مدور مراغه

ورودی برج مدور مراغه

برج مدور مراغه سردری با قاب و طاق هلالی دارد که در آن، کتیبه‌ای مزین با آجر و کاشی‌های فیروزه‌ای مشاهده می‌شود. روی این کتیبه تاریخ ساخت بنا درج شده است: 563 هجری قمری (1167 میلادی) که مصادف است با دوره حکومت سلجوقیان. در این دوره ساخت برج‌های آرامگاهی و مناره‌ها مورد توجه بوده، به شکلی که تعداد چنین بناهایی از مساجد ساخته‌‌شده در این عصر، بیشتر است. معماران عصر سلجوقی در گنبدسازی مهارت ویژه‌ای داشته‌اند و از آجرچینی به عنوان اصلی‌ترین شیوه تزئین نمای ساختمان‌ها بهره می‌بردند.

ساختمان برج روی سکویی نسبتا بلند بنا شده است. این سکو از سنگ ساخته شده و در مرکز آن سردابی قرار دارد. در این سرداب قبری قرار دارد که مشخص نیست چه کسی در آن دفن است.

در بالای سرداب، اتاقی ساخته شده که اتاق فوقانی نامیده می‌شود. اتاق فوقانی در گذشته تزئینات گچ‌بری داشته، ولی این تزئینات به مرور از بین رفته است. در محوطه بیرونی ساختمان تزئینات خاصی به چشم نمی‌خورد و کل محوطه با آجرکاری معمولی پوشانده شده است.

برج مدور مراغه روی سکویی سنگی بنا شده است

اهمیت برج مدور مراغه

از نظر شکل و معماری ساخت، برج مدور مراغه اهمیت ویژه‌ای در معماری ایرانی دارد. این بنا نمایان‌گر پیشرفت و تکامل نمای مینایی است. این تکامل در با مقایسه برج مدور با «گنبد سرخ مراغه» که اندکی پس از آن ساخته شده، به خوبی نمایان می‌شود.

بناهای مجاوز گنبد مدور مراغه

مراغه به خاطر داشتن هفت برج که به «گنبدهای مراغه» شهرت دارند، به «شهر برج‌ها» مشهور بوده است. این بناها در فاصله کمی از برج مدور مراغه قرار دارند.

گنبد کبود در نزدیکی برج مدور مراغه

هم‌اکنون از مجموعه هفت برج، تنها چهار برج باقی مانده که به جز برج مدور، گنبد سرخ، گنبد کبود و گنبد غفاریه از آن جمله‌اند. گنبد سرخ از جمله قدیمی‌ترین بناهای دوره اسلامی به شمار می‌رود، گنبد کبود مانند برج مدور مراغه، به دوره سلجوقیان تعلق دارد و گنبد غفاریه کمی بعد از آن دو، در دوره ایلخانان به وجود آمده است. گنبد غفاریه که گفته می‌شود سلطان «ابوسعید بهادرخان» آن را ساخته، بنایی آجری و مربع‌شکل است که بالای یک سکوی سنگی قرار دارد و یک سردابه دخمه‌ای عمیق در آن واقع است.

عکسی قدیمی از برج مدور مراغه

وجود این آثار در کنار هم، سبکی از معماری به نام «سبک آذری» را مطرح کرده است.

ثبت ملی برج مدور مراغه

ثبت این اثر در فهرست میراث ملی ایران به ششم ژانویه 1932 (15 دی‌ماه 1310) باز می‌گردد. شماره ثبت اثر در فهرست ملی ایران 136 است.

اطلاعات

نام	آرامگاهی اسرارآمیز در برج مدور مراغه
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	مراغه
نوع	تاریخی
ثبت	ملی