بازار وکیل و معماری منحصر به فرد آن

در ساختار شهرهای قدیم ایران، بازارها یکی از مهم‌ترین اجزا بودند که قلب تپنده اقتصادی شهر به شمار می‌رفتند. بازارهای معمولا محلی برای عرضه کالاهای مختلف بود، ولی گاهی برخی بازارها به عرضه یک کالای خاص مربوط بود. علاوه بر این در برخی بازارها کارگاه‌های تولیدی هم وجود داشت و تولیدکنندگان به طور مستقیم محصولات خود را به مشتریان می‌فروختند. اهمیت بازار هر شهر، با اهمیت جغرافیایی و اقتصادی آن شهر متناسب بود. بدین ترتیب در شهری مانند شیراز که یکی از شهرهای بزرگ منطقه خود به شمار می‌رفت، بازاری مانند وکیل که توسط پادشاه آن زمان تاسیس شد، اهمیتی فراوان داشت.

شیراز در زمان زندیه پایتخت ایران بود و ساخت یک بازار در آن، ابزاری برای هدایت جریان اقتصادی کل کشور شمرده می‌شد.

ویژگی‌ها و معماری بازار وکیل

برخلاف ارگ کریم‌خانی که ساخت آن در کمتر از دو سال به اتمام رسیده، بازار وکیل در فرایندی که 21 سال طول کشید، ساخته شده است. ساخت این بازار در سال 1758 آغاز شد و تا 1769 طول کشید. در ساخت این بازار از گچ، آجر و آهک استفاده شده و دیوارهای بنا، روی پایه‌هایی از تخت سنگ تراشیده‌شده قرار دارند. معماری این بازار به بازار قیصریه لار شباهت دارد و در میانه آن، در محل برخورد چهار راسته بازار، چهارسوقی به چشم می‌خورد. در گذشته یک حوض بزرگ زیر این چهارسوق قرار داشت که با سنگ مرمر درست شده بود. آب این حوض از آبراهی که از زیر بازار ترکش‌دوزها عبور می‌کرد، تامین‌ می‌شد. امروز به خاطر این که کف بازار را بالا برده‌اند، اثری از این حوض دیده ‌نمی‌شود.

بازار وکیل 74 دهانه تاق ضربی با ارتفاع 11 متری دارد. از این منظر، بازار وکیل نسبت به دیگر بازارهای ایران، بلندتر است. البته امروز نسبت به گذشته، به خاطر آن که کف بازار حدود یک متر بالاتر آمده، فاصله سقف و کف کاهش یافته است.

بازار پنج ورودی دارد. سه فضا هم در بازار تعبیه شده که هر کدام برای هدف خاصی است:

• گذرگاه برای عبور مشتریان،

• حریم مغازه که از سطح زمین دو پله بالاتر است تا در صورت جریان پیدا کردن آب در بازار، به مغازه‌ها نفوذ نکند،

• فضای مغازه که اجناس در آن به نمایش گذاشته و عرضه می‌شود.

بازار وکیل را می‌توان تلفیقی از بازار قیصریه لار و بازارچه‌های بلند اصفهان که در زمان شاه عباس (سلطنت از 1587 تا 1629 میلادی) ساخته شده، به شمار آورد. بازار وکیل برای تردد آسان‌تر مردم و حمل و نقل راحت‌تر اجناس، نسبت به بازارهای مشابه خود عرض بیشتری دارد.

بازار وکیل از بخش‌های گوناگونی تشکیل شده است، از جمله بازار بزرگ (انواع کالاها در این بازار به فروش می‌رسد)، بازار بزازان (پارچه‌فروش‌ها)، بازار خیاط‌ها، بازار کلاهدوزها، بازار سراج‌ها و بازار شمشیرگرها.

راسته‌های بازار وکیل

راسته شمالی بازار، اصلی‌ترین قسمت آن است و از دروازه اصفهان شروع می‌شود و تا سرای مشیر ادامه دارد. 41 جفت مغازه و 48 تاق در این راسته مشاهده می‌شود و مغازه‌ها روبروی هم قرار دارند. بیشتر مغازه‌های این راسته دو طبقه هستند و پستویی دارند که به عنوان انباری قابل استفاده است.

راسته دیگر بازار که از مسجد وکیل آغاز می‌شود، به بازار شمشیر‌گرها معروف است و در آن 11 جفت مغازه وجود دارد. در ورودی کاروانسرای وکیل نیز در این راسته قرار دارد. این کاروانسرا را امروزه با نام سرای فیل نیز می‌شناسند و در آن، بزاز‌ها و ترکش‌دوزها به فعالیت می‌پردازند. اگر می‌خواهید انواع صنایع دستی شیراز را مشاهده کنید، حتما به سرای فیل سر بزنید!

در قسمت شرقی راسته شرقی غربی، چهار سوق وجود دارد که به نام بازار علاقه‌بندان خوانده می‌شود و در آن 19 جفت مغازه در دسترس است. در این قسمت عمدتا فرش عرضه می‌شود. چند مغازه عطاری هم در آن وجود دارد. در قسمت غربی این راسته نیز چهار سوق و 10 جفت مغازه به چشم می‌خورد که به فروش فرش دستبافت اختصاص دارد.

ثبت ملی بازار وکیل

بازار وکیل در سال 1972 میلادی (1351 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	بازار وکیل و معماری منحصر به فرد آن
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	شیراز
نوع	تاریخی
ثبت	ملی