بازار تاریخی تبریز، بزرگ‌ترین بازار سنتی سرپوشیده جهان

در شهرهای ایران، «بازار» مهم‌ترین رکن معیشت و اقتصاد جامعه بوده است. به همین دلیل بیشتر شهرهای تاریخی ایران، بازارهایی قدیمی دارند که هنوز کارآیی خود را حفظ کرده‌اند. بازار تاریخی تبریز نیز یکی از همین بازارهای سنتی است که از گذشته‌های دور قطب فعالیت‌های اقتصادی این شهر به شمار می‌آمد.

تقریبا تمام جهان‌گردانی که از گذشته‌های دور به تبریز سفر کرده‌اند، در روایت‌های خود از بازار این شهر ذکری به میان آورده‌اند. در این گزارش‌ها، تنوع کالاها، از میوه و پارچه‌های قیمتی گرفته تا سنگ‌های قیمتی و جواهرات، به عنوان یکی از عوامل جذابیت این بازار عنوان شده است. بازار تاریخی تبریز یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری تبریز است که بازدید از آن، باید در برنامه سفر همه گردشگران قرار گیرد!

تاریخچه بازار تاریخی تبریز

تبریز در مسیر تجارت شرق به غرب قرار داشت. جاده ابریشم که روزگاری شرق آسیا را به شمال آفریقا و اروپا متصل می‌کرد و به مدت 1700 سال، بزرگ‌ترین شاه‌راه ارتباطی شبکه بازرگانی جهان بود، از نزدیکی تبریز عبور می‌کرد. همین موقعیت باعث شد، تبریز از نظر جغرافیایی اهمیتی راهبردی پیدا کند و تجارت و بازرگانی در آن رونق بگیرد.

هر چند موقعیت تاریخی و جغرافیایی تبریز موجب شده بود زیرساخت‌های تجاری زیادی در آن به وجود آید، تاسیس بازاری که امروز در تبریز قرار دارد، به دوره سلجوقیان (قرن دوازدهم میلادی) باز می‌گردد. پس از حمله مغول در قرن سیزدهم و نابودی شهر بغداد، تبریز بیش از پیش در مرکز توجهات قرار گرفت. این توجه رونق روزافزون این شهر را در پی داشت، به طوری که ابن‌بطوطه و مارکوپولو، دو جهانگرد معروف قرن چهاردهم میلادی، پس از سفر به این شهر، آن را یکی از ثروتمندترین شهرهای جهان توصیف کردند.

بعد از روی کار آمدن صفویان در قرن شانزدهم، تبریز شکوه خود را حفظ کرد و انواع محصولات مسی و چرمی در آن عرضه شد. با این حال در قرن هفدهم میلادی، زمانی که شاه عباس اول، پایتخت را از تبریز به قزوین منتقل کرد، تبریز با افول مواجه شد، ولی باز هم توانست جایگاه خود به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای شمال غرب ایران را باز یابد.

در قرن هجدهم میلادی زمین‌لرزه‌ای مهیب، تبریز را تقریبا به طور کامل ویران کرد. بازار تبریز نیز متعاقب این رویداد، دچار خرابی‌های بسیار شد. ولی اهمیت این بنا موجب شد در دوره‌های بعد، مورد مرمت قرار گیرد و مجددا شکوه خود را به دست آورد. به نظر می‌رسد ساختار کنونی بازار حدود 300 سال قبل، توسط فردی به نام «نجف‌قلی‌خان دنبلی» که حاکم وقت تبریز بود، به وجود آمده باشد.

ساختار و معماری بازار تاریخی تبریز

بازار تاریخی تبریز مجموعه‌ای است که در آن چند کاروانسرا، بازارچه و گذر وجود دارد. این بخش‌ها به صورت تدریجی، متناسب با نیازهایی که در هر دوره به وجود آمده، شکل گرفته و در هم ادغام شده است. بازار امیر که مخصوص فروش طلا و جواهر است، بازار مظفریه که به فروش فرش، خصوصا فرش‌های تبریز اختصاص دارد و بازار کفش‌فروشان از شاخص‌ترین قسمت‌های بازار تاریخی تبریز است. در مجموع، این مجموعه بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده سنتی ایران را به وجود آورده که مساحتی نزدیک یک کیلومتر مربع را در بر می‌گیرد.

بیشتر تیمچه‌ها و سراهای بازار در سه طبقه ساخته شده‌اند که طبقه زیرین انبار کالا، طبقه همکف محل داد و ستد کالا و طبقه رویین، محل استراحت است. راسته‌های اصلی با چند راسته فرعی به هم متصل شده‌اند و در میان آن‌ها، تیمچه‌ها و سراها وجود دارند. در تقاطع راسته‌ها، سه‌راهی و چهارراهی به وجود آمده و روی سقف آن طاق‌هایی آجری دیده می‌شود. در میان این طاق‌ها، بزرگ‌ترین گنبد به تیمچه امیر و زیباترین آن‌ها به تیمچه مظفریه تعلق دارد.

در این بازار چای‌خانه‌های سنتی نیز وجود دارند که چیدمان و تزئینات داخلی آن‌ها بیانگر بخشی از تاریخ ایران است. در بازار کاروانسرایی نیز وجود داشته که محل استراحت کاروان‌های تجاری بوده است. در این کاروانسراها حجره‌هایی برای عرضه محصولات بازرگانان تدارک دیده شده بود.

ثبت ملی و جهانی بازار تاریخی تبریز

این اثر در سال 2010 میلادی (1389 خورشیدی) به خاطر ارزش تاریخی‌اش، در فهرست یونسکو به ثبت رسید. پیش از این نیز در سال 1975 میلادی (1354 خورشیدی) نام این اثر در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده بود.

اطلاعات

نام	بازار تاریخی تبریز، بزرگ‌ترین بازار سنتی سرپوشیده جهان
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	تبریز
نوع	تاریخی
ثبت	یونسکو,ملی