بازارهای قدیمی یزد، نبض تپنده اقتصادی شهر

در ساختار جامعه ایرانی، وجود بازارها به عنوان مراکز خرید و فروش کالا، یکی از ارکان به شمار می‌رفت. به همین دلیل در هر شهر، حداقل یکی دو بازار وجود داشت که به صورت اختصاصی یا عمومی، کالاهایی را عرضه می‌کردند. یزد به عنوان یکی از شهرهای قدیمی ایران، چندین بازار در خود دارد. برخی بازارهای قدیمی یزد به صورت اختصاصی به عرضه یک کالا اختصاص داشت ولی در برخی بازارهای دیگر، همه اصناف حضور داشتند.

بازارهای قدیمی یزد

کلمه «بازار» از واژه پهلوی «واکار» گرفته شده است. بازارها ستون اقتصادی شهرها و مرکز تبادل کالا بوده‌اند. در گذشته قرار داشتن یزد در مسیر تجاری جاده ابریشم، جایگاه اقتصادی این شهر را بسیار مهم کرده بود و تاجران زیادی در آن زندگی می‌کردند. به همین خاطر تعداد بازارهای قدیمی یزد نسبت به دیگر شهرهای ایران، بیشتر است.

مجموعه بازارهای قدیمی یزد با معماری ایرانی، گاهی مناره‌ها و بادگیرهایی دارند و در آن راسته‌ها، تیمچه‌ها، سرا، مسجد، مدرسه، حسینیه، میدان، کاروانسرا، آب‌انبار و کارگاه تولیدی هم مشاهده می‌شود.

مجموعه بازارهای یزد بیش از نیم قرن پیش با احداث خیابان (خیابان قیام) به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده است. در جریان این خیابان‌کشی بازارهایی مانند محمدعلی‌خان، پنجه‌علی و ارسی‌دوزها به کلی از بین رفته است.

تاریخچه بازارهای قدیمی یزد

بازارهای یزد از قرن چهارم شمسی، برابر با قرن یازدهم میلادی رشد خود را شروع کرده‌اند. در این دوره حاکمان سلسله‌های اتابکیان، آل‌کاکویه و تیموریان به گسترش شهر کمک کرده‌اند و با ایجاد زیرساخت‌هایی همچون بازار، به رونق تجارت دامن زده‌اند.

در حال حاضر این بازارها محل فروش صنایع دستی سنتی و قدیمی است و طلا، شیرینی‌های یزدی، پارچه و فرش عمده کالاهایی است که در آن عرضه می‌شود. هر کدام از این بازارها به دلیل قدمت و اهمیت خود، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

با‏‌‌‌زار خان

تاسیس بازار خان به دوره ناصرالدین‌شاه (سلطنت از 1848 تا 1896 م.) بر می‌گردد. این بازار با 274 متر طول و سقفی با ارتفاع چهار تا شش متر، بزرگ‌ترین و معروف‌ترین بازار یزد است و از دیدنی‌های آن به شمار می‌رود. یک حسینیه، آب‌انبار و حمام در این بازار احداث شده است. بازار خان در همسایگی مسجد ملااسماعیل قرار دارد و چند بازار، راسته و تیمچه در آن به چشم می‌آید. در داخل بازار خان بازارهای کوچک‌تری قرار دارند که عبارتند از بازار زرگری، بازار ملااسماعیل، بازار پنجه‌علی، بازار قاقویونلویی، بازار کاشی‌گری، بازار چیت‌سازان، بازار قیصریه، بازار قجری صدری یا شاهزاده فاضل، بازار دروازه مهریز و بازار قجری افشار.

بازار دروازه مهریز

تاسیس بازار دروازه مهریز به حدود 200 سال پیش بر می‌گردد. این بازار 38 متر طول و 3.5 متر عرض دارد و شش باب مغازه بزرگ در آن ساخته شده است؛ بازار خان در جنوب آن قرار دارد و از شمال به کوچه دارالشفا ختم می‌شود.

بازار زرگری

طول بازار زرگری 94 متر و عرض آن سه متر است. قدمت این بازار بیش از 100 سال است و ارتفاع سقفش به شش متر می‌رسد. در بازار زرگری که مخصوص عرضه زیورآلات طلایی است، 53 باب مغازه وجود دارد. زرگرها در این بازار طلای خاص 20 عیار یزدی را عرضه می‌کنند.

بازار قیصریه

این بازار نیز عمری بیش از یکصد سال دارد و جزء بازارهای معروف ایران به شمار می‌رود. در چند شهر کشور بازارهایی با نام «قیصریه» وجود دارد، دلیل نامگذاری بازارها به چنین نامی، عرضه کالاهای گران‌بها و منسوجات عالی و بی‌نظیر در آن است. چنین بازارهایی معمولا دالان، تیمچه و یک سرا در خود داشته‌اند. بازار قیصریه یزد میان میدان و مدرسه خان واقع است و از نظر معماری، نسبت به دیگر بازارها زیبایی و نظام بهتری دارد.

بازار پنجه‌علی

این بازار به بازار مسگران هم معروف است و شش قرن قدمت دارد. بافت قدیمی بازار پنجه‌علی هنوز هم حفظ شده و در آن انواع وسایل مسی، ظروف آشپزخانه و ابزار کشاورزی عرضه می‌شود.

بازار کاشی‌گری

محل این بازار در میدان خان است. تاسیس آن به دوره زندیه (اواخر قرن هجدهم) بر می‌گردد. این بازار چند کارگاه کوچک آهنگری در خود دارد و ابزارهای ساده کشاورزی و لوازم ضروری روستاییان را در معرض فروش قرار داده است.

بازار حاجی‌قنبر

این بازار در بین بازارهای قدیمی یزد با نزدیک 600 سال قدمت، بیشترین سابقه را دارد. بازار حاجی‌قنبر مجموعه‌ای از مغازه‌های زیر و اطراف حسینیه امیرچخماق را در بر گرفته‌اند. نامگذاری بازار به خاطر ساخت آن توسط فردی به نام حاجی‌قنبر صورت گرفته که احتمالا یکی از حاکمان یزد بوده است.

بازار تبریزیان

در انتهای بازار پنجه‌علی، بازار کوچکی قرار دارد که تاسیس آن به حوالی قرن هجدهم بر می‌گردد. این بازار با 59 متر طول، 5.3 متر عرض و سقفی با ارتفاع 5.5 متر، دهانه‌هایی به اندازه چهار متر دارد. مثل بسیاری از بناهای قدیمی یزد، این بازار نیز با استفاده از خشت ساخته شده و سقف آن طاقی‌شکل است. ساختار بازار علی‌رغم کوچکی آن، بسیار زیبا و دیدنی است.

تیمچه‌های یزد

تیمچه‌ها سراهای کوچک و سرپوشیده‌ای است که در دل بازارهای قدیمی ساخته می‌شد. تیمچه‌ها برای اسکان تاجرانی که به شهر رفت و آمد داشتند کاربرد داشت و اقامت در آن، نسبت به کاروانسرا گران‌تر بود. در بازارهای یزد بیش از 20 تیمچه قرار دارد. این تعداد بالای تیمچه‌ها نشان می‌دهد رفت و آمد تاجران به یزد، بسیار زیاد بوده است. تیمچه‌های علی‌خان، وکیل، ملک و هراتی معروف‌ترین تیمچه‌های یزد به شمار می‌روند.

اطلاعات

نام	بازارهای قدیمی یزد، نبض تپنده اقتصادی شهر
کشور	ایران
ناحیه	یزد
شهر	یزد
نوع	تاریخی
ثبت	ملی