تپه های چغامیش، بازمانده‌ای از زندگی هفت‌هزارساله انسان در جنوب ایران

یکی از نخستین تمدن‌های انسانی در بین‌رودان شکل گرفت و به زودی به مناطق اطراف گسترش پیدا کرد. جلگه خوزستان در جنوب ایران نیز جزء مناطقی بود که تمدن‌های قدیمی در آن استقرار یافتند. وجود چندین تپه باستانی در این منطقه، گواهی بر دیرینگی سکونت انسان در این بخش از ایران‌زمین است. تپه چغامیش یکی از همین تپه‌های باستانی است که در آن آثاری از دوره‌های مختلف تاریخی کشف شده است. این آثار نشان می‌دهد تمدن انسانی در این منطقه، در طول چند هزار سال پویا و سرزنده بوده است. چغامیش امروزه در جنوب شرقی شهر دزفول، در مسیر این شهر به سمت شوشتر قرار دارد و روستای «دولتی» نزدیک‌ترین آبادی به آن است.

تاریخچه و سرگذشت چغامیش
در منطقه چغامیش چندین تپه باستانی با ارتفاع مختلف در دشتی وسیع و جلگه‌ای وجود دارد. تپه اصلی بزرگ‌تر و مرتفع‌تر است و تپه‌های دیگر با ارتفاع کمتر پیرامون آن قرار دارند. چغامیش میان دو رودخانه «دز» و «کارون» واقع شده است. این موضوع نشان می‌دهد ساکنان اولیه این منطقه، به خاطر شرایط مناسب کشاورزی و دسترسی آسان به منابع آبی آن را برای سکونت برگزیده‌اند.
تحقیقات نشان می‌دهد از اواخر هزاره ششم پیش از میلاد، فرهنگ‌هایی در این منطقه جانشین یکدیگر شده‌اند. به عقیده کارشناسان در مجموع 15 لایه در تپه‌های این منطقه قابل شناسایی است و آثاری از سکونت انسان در هفت هزار سال پیش از میلاد مسیح نیز وجود دارد. مردم این منطقه علاوه بر کشاورزی، به فنون دامداری نیز آگاه بوده‌اند و همین موضوع، چغامیش را به یکی از مناطق مهم اقتصادی هزاره ششم پیش از میلاد تبدیل کرده بود.

یافته‌های تپه‌های چغامیش
در کاوش‌هایی که در بین سال‌های 1962 تا 1966 میلادی (1341 تا 1345 خورشیدی) توسط باستان‌شناسان ایرانی در تپه‌های چغامیش انجام شد و سپس در سال 1969 میلادی (1348 خورشیدی) پی گرفته شد، ابزارهای مختلفی مرتبط با زندگی ساکنان این تپه باستانی به دست آمد. یکی از مهم‌ترین کاوش‌های چغامیش، فصل چهارم حفاری بود که با همکاری موسسه شرقی دانشگاه کالیفرنیا انجام شد. در این کاوش‌ها که با وسعت 20 هزار متر مربع، در سال‌های 2010 و 2011 میلادی (1389 و 1390 خورشیدی) صورت گرفت، آثار مهمی به دست آمد.

مهم‌ترین یافته‌های تپه‌های چغامیش
گرچه آثار مهم و متنوعی از تپه‌های چغامیش به دست آمده، برخی آثار به قدری جالب توجه بودند که در مرکز توجه باستان‌شناسان قرار گرفتند. «لوح نوازندگان» یکی از همین آثار بود که در آن چند نوازنده به تصویر کشیده شده‌اند. دانشمندان این اثر را یکی از اسناد مهم در زمینه تکامل موسیقی می‌دانند. روی این لوح، گروهی نوازنده تصویر شده‌اند که یک نفر به عنوان رهبر، نوازندگی آنان را سامان می‌دهد، بدین ترتیب لوح را نخستین تصویر از یک اپرا لقب داده‌اند. چند ساز زهی، بادی و کوبه‌ای از جمله طبل و چنگ، در کنار فردی که احتمالا آوازخوانی می‌کند، در تصویر مشاهده می‌شود. آوازخوان به حالت نشسته دست خود را روی گوش نهاده است. قدمت این لوح 3400 سال تخمین زده می‌شود. از این رو برخی اختراع اپرا را به ایران نسبت می‌دهند.


 لوح نوازندگی، اثر مهم کشف‌شده در تپه‌های چغامیش

دیگر سند مهمی که در تپه‌های چغامیش کشف شده، به یک لوح گلی مهرمانند از یک کشتی قدیمی با چند سرنشین باز می‌گردد که شش هزار سال پیش از میلاد ساخته شده است. گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد این لوح احتمالا تصویر یک پادشاه است که از جنگ بازگشته و سواران کشتی، محافظان و خدمه او و اسیران جنگی هستند. در یک دست پادشاه شئی شبیه گرز و در دست دیگر او ریسمانی است که با آن اسیران را مهار می‌کند. در چغامیش شمار زیادی لوح مربوط به امور نظامی نیز یافت شده است. تصویر چهره تیراندازی که تجهیزات او جزء به جزء پیداست، یکی از برجسته‌ترین این الواح شمرده می‌شود.


لوح کشف‌شده در چغامیش که تصویری از یک کشتی و مسافران آن است

ظروف سفالی تپه‌های چغامیش دیگر آثار مهم آن هستند که در بین آن‌ها، ظرفی سفالی با نقش «مرد ماهیگیر، ماهی و دو درنده»، مربوط به هزاره چهارم پیش از میلاد و دوره شروع اختراع خط، از برجسته‌ترین‌ها محسوب می‌شود. در این دوره سفال‌هایی خاص که به «لب‌واریخته» مشهور هستند، گسترده شده بودند. از این نوع ظروف نیز در چغامیش به وفور یافت شده است. روی برخی سفالینه‌های مربوط به این دوره چنان نقاشی‌های چیره‌دستانه‌ای ترسیم شده که تصور وجود چنین نقاشانی در آن دوره تاریخی بسیار دشوار است. در سفال‌های دوره‌های بعد نیز نقوش هندسی که در کنار یکدیگر طرح‌هایی را شکل داده‌اند، فراوان‌تر شده‌اند. به طور کلی وجود چنین اشیایی گواهی است بر این که فن سفال‌گری در این بخش از ایران بسیار پیشرفته بوده است.

ثبت ملی تپه‌های چغامیش
این اثر تاریخی در سال 1965 میلادی (1344 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.