مدرسه دارالفنون، اثری ماندگار از یکی از بزرگ‌ترین دولتمردان ایرانی

قدم گذاشتن در مسیر رشد و پیشرفت، پیش از هر چیز در گرو تربیت افراد متخصص است. این نکته شاید امروز در نگاه ما بدیهی به نظر برسد، ولی تا همین یکی دو قرن پیش، وقوف به آن نیازمند نخبگی و افق دیدی گسترده بود. طبیعتا در هر سرزمین چنین افرادی زیسته‌اند و با دیدگاه‌های متعالی و پیش‌رو خود، موجبات تربیت نیروهای متخصص و رشد کشور خود را فراهم آورده‌اند، به طوری که ملت‌های مختلف امروزه پیشرفت خود را مرهون فکر روشن و دید باز آنان می‌دانند. اگر از مردم ایران درباره چنین افرادی بپرسید، بدون شک نام «امیرکبیر» بارها شنیده خواهد شد. «مدرسه دارالفنون» از جمله یادگارهای امیرکبیر است که امروزه نمادی از آموزش

امیرکبیر که بود؟
میرزاتقی‌خان ملقب به امیرکبیر نخستین صدراعظم ناصرالدین‌شاه بود. ناصرالدین‌شاه سال 1848 میلادی بر تخت نشست و تا 1896 میلادی بر ایران حکومت کرد. امیرکبیر تنها سه سال در مسند صدراعظمی حضور داشت، با این حال موفق شد با اعمال اصلاحات گسترده و ایجاد تحول در آموزش، سیاست خارجی و قوای نظامی، ایران را سر و سامان دهد. این اقدامات خشم دولت‌های خارجی و برخی عناصر داخلی را برانگیخت و آنان را به توطئه‌چینی علیه امیرکبیر واداشت. در نهایت ناصرالدین‌شاه تحت تاثیر این دسیسه‌ها، امیرکبیر را برکنار کرد و به کاشان فرستاد. تنها حدود دو ماه پس از برکناری امیرکبیر، ناصرالدین‌شاه حکم قتل او را صادر کرد. بعدها ناصرالدین‌شاه از این اقدام خود اظهار ندامت کرد، ولی کار از کار گذشته بود و سرنوشت تلخ امیرکبیر، ایران را از یکی از بزرگ‌ترین سیاستمداران تاریخ خود محروم کرده بود.

مدرسه دارالفنون، یادگار بی‌نظیر امیرکبیر
اقدامات اصلاحی امیرکبیر در زمان صدر اعظمی وی، در چند جبهه دنبال می‌شد؛ از جمله در موضوع آموزش و تربیت متخصصان علوم. تاسیس مدرسه دارالفنون به عنوان مرکز عالی آموزش علوم و فنون جدید برجسته‌ترین اقدام وی در این زمینه بود. اهمیت این مدرسه نزد امیرکبیر به حدی بود که محلی در نزدیکی کاخ‌های سلطنتی را برای احداث آن در نظر گرفت. «میرزا رضاخان مهندس‌باشی» که چند سال پیش برای تحصیل به لندن اعزام شده بود، برای طراحی ساختمان انتخاب شد. وی نقشه خود را با الهام از «سربازخانه ولیچ انگلیس» ترسیم کرد و احداث آن را به «محمدتقی معمارباشی» سپرد. پس از تاسیس مدرسه، اساتیدی از اتریش برای تدریس انتخاب شدند. در یک اتفاق دراماتیک، مدرسه زمانی گشایش یافت که امیرکبیر در تبعید به سر می‌برد و تنها 13 روز از عمرش باقی بود. 27 دسامبر 1851 میلادی (ششم دی‌ماه 1230) روز افتتاح مدرسه دارالفنون بود. در نخستین دوره فعالیت مدرسه، 30 دانش‌آموز در آن به تحصیل مشغول شدند.


امیرکبیر، بنیان‌گذار دارالفنون و یکی از بزرگ‌ترین دولتمردان ایرانی

کار ساخت مدرسه تا 1852 میلادی (1231 خورشیدی) ادامه پیدا کرد. بعدها در 1886 میلادی (1265 خورشیدی) یک تالار نمایش به مدرسه اضافه شد و تغییراتی در ساختمان به وجود آمد. این ساختمان 50 اتاق مربع‌شکل داشت که در چهار ضلع حیاط ساخته شده بودند. چند فضا به عنوان آزمایشگاه فیزیک، شیمی و داروسازی، چاپخانه، کتابخانه و غذاخوری در این مجموعه به وجود آمده بود. پس از 80 سال فعالیت، در 1929 میلادی (1308 خورشیدی) ساختمان قدیمی تخریب شد تا ساختمانی جدید با طراحی یک مهندس روس به جای آن بنا شود. این ساختمان دوطبقه، در هر کدام از اضلاع خود پلکانی مارپیچ دارد. 24 کلاس درس در طبقه همکف و هشت کلاس در طبقه بالایی ساختمان ایجاد شده است. در ضلع جنوبی بنا نیز سالن‌های غذاخوری و نمایش ساخته شده‌اند.


 نمای هوایی مدرسه دارالفنون

دارالفنون و تاثیرات آتی آن
این مدرسه را می‌توان نخستین دانشگاه مدرن ایران توصیف کرد. در طول فعالیت دارالفنون، آموزش‌هایی در زمینه‌های مهندسی، دروس نظامی، زبان خارجه (فرانسه)، علوم طبیعی، ریاضیات، تاریخ و جغرافیا به دانشجویان ارائه می‌شد. بعدها تدریس زبان انگلیسی و روسی، موسیقی و نقاشی نیز به دروس مدرسه اضافه شد. در ابتدا تنها فرزندان اعیان در مدرسه حضور می‌یافتند و تحصیل آنان، در گرو هماهنگی با شاه بود، اما در دوره‌های بعد، دانشجویان بیشتری از طبقات مختلف اجتماعی موفق شدند در دارالفنون تحصیل کنند. یکی از مهم‌ترین تاثیرات دارالفنون در رویدادهای سیاسی و اجتماعی بعدی ایران، تاثیرگذاری دانش‌آموختگان آن در انقلاب مشروطه (1906 میلادی) بود... مدرسه دارالفنون در حال حاضر در خیابان ناصرخسرو، از خیابان‌های مرکزی شهر قرار دارد.

ثبت ملی مدرسه دارالفنون
این بنای ارزشمند در سال 1996 میلادی (1375 خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید.