بقعه قیدار نبی، فضایی معنوی، آرام و دیدنی

شهرستان «خدابنده» در جنوب استان زنجان در غرب ایران قرار دارد. این شهرستان آب و هوایی معتدل و کوهستانی دارد. در جای‌جای وسعت پنج هزار کیلومتر مربعی خدابنده، آثار تاریخی بسیاری وجود دارد که برخی از آن‌ها را باید در سراسر ایران بی‌نظیر توصیف کرد. شهر «قیدار» مرکز این شهرستان است. این شهر در کنار کوهستانی سترگ و مرتفع واقع شده است. وجود این کوه‌ها زیبایی شهر را دوچندان می‌کند. مردم قیدار به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و تبار آن‌ها به ترکان قزلباش  می‌رسد. قزلباش‌ها یکی از حامیان اصلی صفویان برای دستیابی به حکومت و تشکیل امپراتوری صفوی بودند. این سلسله در فاصله قرن‌های شانزدهم تا هفدهم میلادی بر ایران فرمان راند. آن چه موجب شده این شهر به نام «قیدار» خوانده شود، وجود آرامگاهی منسوب به «قیدار نبی» است. به خاطر وجود این آرامگاه، کوه‌های اطراف نیز به عنوان «کوه پیغمبر» (پیغمبر داغی) نامیده شده است.

قیدار نبی که بود؟

در عبری «قیدار» به معنای «بنده خدا»ست. برخی منابع، قیدار نبی را سی‌امین جد پیامبر اسلام و بزرگ‌ترین پسر از 12 پسر اسماعیل ابن ابراهیم معرفی کرده‌اند. نام این پیامبر درسفر پیدایش  تورات نیز آمده است. شجره‌نامه‌ای وجود دارد که نیاکان قیدار تا حضرت آدم ابوالبشر در آن ذکر شده است. گفته می‌شود قیدار پس از آن که اسماعیل در 130 سالگی چشم از جهان فروبست، جانشین او شد و رهبری معنوی قوم خود را بر عهده گرفت. احتمال می‌رود مهاجرت قیدار به غرب ایران در پی حمله بخت‌النصر، پادشاه بابل (سلطنت از 605 تا 562 پیش از میلاد) به یهودیان اتفاق افتاده باشد.

بقعه قیدار نبی، ویژگی‌ها و تاریخچه

آرامگاه قیدار نبی در سده هفتم یا هشتم هجری قمری (قرون سیزدهم و چهاردهم میلادی) ساخته شده است. کتیبه به‌جای‌مانده در صحن گنبددار، به تجدید بنای این آرامگاه توسط بلغات خاتون، همسر غازان‌خان مغول (سلطنت از 1295 تا 1304 میلادی) اشاره دارد. در این کتیبه تاریخ 719 هجری قمری (1319 میلادی) دیده می‌شود. در کتیبه‌ای دیگر نیز تاریخ 715 هجری قمری (1315 میلادی) قابل تشخیص است. شخصی به نام «جهانشاه‌خان امیر افشار» این بقعه را در سال 1901 میلادی (1319 هجری قمری) مرمت کرده است.

حجره‌های موجود در آرامگاه قیدار نبی

اصلی‌ترین مصالح به‌کاررفته در بنا، آجر است. آرامگاه شامل چند بخش می‌شود: بخش اول حیاط بناست که در قسمت‌های مختلف آن به جز بخش شرقی، مجموعا 43 حجره را برای سکونت زائران ساخته‌اند. این حجره‌ها در حال حاضر به یک مدرسه علوم دینی اختصاص یافته است. حیاط اصلی چهار ورودی دارد.

فضای سرپوشیده آرامگاه از دو صحن تشکیل شده است: اول صحن اصلی که مزار قیدار نبی با ضریحی زیبا در آن قرار دارد و گنبد اصلی مجموعه بر آن افراشته شده، دوم صحن بزرگ‌تری که صحن اول را در بر گرفته است. صحن بزرگ جدیدتر است و در قسمت‌های مختلف آن آینه‌کاری‌های باشکوهی به چشم می‌خورد. در صحن اصلی، تا ارتفاع یک متری از سطح زمین، کاشی‌های شش‌گوش فیروزه‌ای، بنفش، سیاه و سفید کار شده است. با این که گنبد از بیرون تزئینی ندارد، فضای داخلی آن گچ‌بری‌های زیبایی دارد. به جز ضریح که در سال 2007 میلادی نصب شده دیگر اجزای این صحن از زمان مرمت در اوایل قرن بیستم میلادی دست‌نخورده باقی مانده است. آسیب‌هایی که در طول زمان در گچ‌بری‌ها و کاشی‌کاری‌های صحن اصلی به وجود آمده، این موضوع را تایید می‌کند. ورودی قدیمی محوطه سرپوشیده، دری قدیمی و کوتاه دارد، به طوری که زائر باید در هنگام ورود برای عبور از آن خم شود. این کار نوعی تعظیم و ابراز ارادت به فرد مدفون در بقعه است و مشابه آن در بسیاری از بقاع واقع در ایران دیده می‌شود.

ثبت ملی بقعه قیدار نبی