کوه عیش اعلی و کفه طاقستان، زیستگاه طبیعی جانوران در دل کویر خشک

در شش کیلومتری شمال شهر ابرکوه و 140 کیلومتری شهر یزد، منطقه‌ای به نام کوه عیش اعلی قرار دارد که به عنوان یکی از زیستگاه‌های طبیعی استان یزد شناخته می‌شود. این منطقه به عنوان یکی از مناطق حفاظت‌شده و شکارممنوع محیط زیست، از جمله مناطقی است که گونه‌های جانوری و گیاهی قابل توجهی در آن زندگی می‌کنند. دو روستای احمدآباد و فیروزآباد، نزدیک‌ترین سکونت‌گاه‌های انسانی به این منطقه هستند.

ویژگی‌های منطقه کوه عیش اعلی

مانند دیگر مناطق استان یزد، شهر ابرکوه و منطقه کوه عیش اعلی و کفه طاقستان، آب و هوایی گرم و خشک دارد. وسعت این منطقه کمی بیش از 110 هزار هکتار است و بین 1475 تا 2377 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. ساختار ناهمواری‌های این منطقه به شکلی است که در آن، کوه، دشت، جلگه و کفه به صورت همزمان وجود دارد و گونه‌های مختلف گیاهان دارویی و زینتی، در آن امکان رشد دارند.

بارندگی این منطقه در حدود 50 میلی‌متر در سال است. بیشتر این بارندگی در فصول زمستان و اوایل بهار رخ می‌دهد. خشکی هوا در این منطقه به شکلی است که رطوبت نسبی هوا کمتر از 15 درصد است. به خاطر تبخیر زیاد آب و شوری خاک، امکان کشاورزی در منطقه کوه عیش اعلی وجود ندارد. تقریبا جریان آب سطحی در این منطقه مشاهده نمی‌شود و آب آن، از طریق برخی چشمه‌ها و آب‌های زیرزمینی به دست می‌آید. در سال‌های اخیر، آب‌انبارهایی برای استفاده حیوانات بومی منطقه به وجود آمده که به تامین آب منطقه کمک می‌کند.

گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه کوه عیش اعلی

بیشتر وسعت منطقه کوه عیش اعلی را دشت تشکیل می‌دهد. به همین دلیل گونه‌های گیاهی مختلفی در آن یافت می‌شود که به دلیل بارندگی کم و گرمای هوا، با طبیعت گرم و خشک منطقه به خوبی سازگار شده‌اند. «درمنه» گونه غالب گیاهی این منطقه است. درمنه به عنوان گونه بومی غرب آمریکای شمالی شناخته می‌شود، ولی برخی از نژادهای این گیاه در ایران نیز رشد می‌کنند.

قیچ، گون، آنفوره، انجیر، بادام کوهی و جفنه، از دیگر گیاهانی هستند که در منطقه کوه عیش اعلی قابل مشاهده هستند.

در منطقه طاقستان گونه‌های اشنان و گز نیز دیده می‌شود. دلیل نام‌گذاری این منطقه به این نام، وفور گیاه «تاغ» در آن بوده است. تاغ درختچه‌ای است که به خاطر مقاومت زیاد در برابر خشکی و گرما، در مناطق کویری ایران به وفور رشد می‌کند. سیستم پیچیده و گسترده ریشه این گیاه دسترسی آن به منابع محدود آبی در کویر را تسهیل می‌کند. در چند دهه اخیر کشت گیاه تاغ به عنوان یکی از اقدامات طبیعی برای تثبیت تپه‌های شنی و جلوگیری از گسترش بیابان در ایران مورد توجه بوده است.

به دلیل نوسانات آب و هوایی و خشکسالی‌های پی‌ در پی، پوشش گیاهی کوه عیش اعلی دچار تخریب شده و امروزه در آن پوشش فقیر و گسسته وجود دارد.

گونه‌هایی از گورخر، جبیر و آهو، در این منطقه زندگی می‌کنند که در میان‌ آن‌ها آهو، بسیار کمیاب است. بز، کل، قوچ، میش، گرگ و روباه هم در این منطقه قابل مشاهده هستند.

کفه طاقستان و مزارع اطراف آن با فراهم آوردن چرخه زیستی گونه‌ای خاص از پرندگان که «هوبره» نامیده می‌شود، امکان زیست آن را فراهم آورده‌اند. هوبره پرنده‌ای با جثه متوسط تا بزرگ است که پاها و گردن بلند و منقاری کوتاه و قوی دارد. یکی از ویژگی‌های جالب هوبره سیستم دفاعی آن در هنگام مواجهه با پرندگان شکاری است: زمانی که هوبره مورد هجوم یک پرنده شکاری واقع شود، مدفوع خود را مانند بمب به سوی مهاجم شلیک می‌کند. مدفوع چسبناک هوبره در صورت برخورد با پرنده مهاجم، موجب چسبیدن پر و بال‌ها به هم و انحراف و سقوط او می‌شود. به خاطر همین ویژگی، هوبره را «پرنده بمب‌انداز» هم می‌نامند. به خاطر فراوانی هوبره در استان یزد، این پرنده را نماد استان یزد به شمار می‌آورند و در زبان محلی به آن «چرز» می‌گویند.

آندمیک، زاغ بور، باقرقره گندمی و باقرقره شکم‌سیاه، دیگر گونه‌هایی هستند که در این منطقه مشاهده شده‌اند. علاوه بر این‌ها کبوترهای چاهی، عقاب طلایی، کلاغ نوک‌قرمز و دم‌جنبانک ابلق نیز در منطقه کوه عیش اعلی زندگی می‌کنند.

اطلاعات

نام	کوه عیش اعلی و کفه طاقستان، زیستگاه طبیعی جانوران در دل کویر خشک
کشور	ایران
ناحیه	یزد
شهر	ابرکوه
نوع	طبیعی
ثبت	ملی