زاگرس، کوهستان زیبای ایران

در ایران دو رشته‌کوه بزرگ وجود دارد: البرز و زاگرس. رشته‌کوه البرز در شمال ایران قرار دارد و زاگرس از غرب تا جنوب غرب ایران کشیده شده است. رشته‌کوهی که امروزه در بین ایرانیان «زاگرس» نامیده می‌شود، در منابع مختلف تاریخی با بیش از 200 نام خوانده شده است. برخورداری از یکی از بزرگ‌ترین ذخایر هیدروکربنی جهان، قدمت 100 هزار ساله سکونت انسانی و وجود مناطق بکر و چشم‌اندازهای طبیعی خارق‌العاده، ویژگی‌هایی هستند که زاگرس را ممتاز کرده‌اند.

ویژگی‌ها و منشا رشته‌کوه زاگرس
زاگرس را باید حاصل برخورد دو صفحه اوراسیا و عربستان دانست. این رشته‌کوه که فرایند کوه‌زایی در آن هنوز هم فعال است، یک منطقه نفت‌خیز به شمار می‌رود. زمین‌شناسان بر اساس نوع چین‌خوردگی‌ها و وجود گنبدهای نمکی، زاگرس را به سه منطقه شمالی، میانی و جنوبی تقسیم کرده‌اند. بر این اساس بخش جنوبی زاگرس در استان‌های فارس و کهگیلویه و بویر احمد، جنوب استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری، شرق استان بوشهر و شمال هرمزگان قرار دارد. بخش مرکزی زاگرس نیز در غرب استان اصفهان، اکثر مساحت چهارمحال و بختیاری، استان لرستان، ارتفاعات شمالی و شرقی خوزستان، جنوب استان مرکزی و همدان قرار دارند. همچنین استان‌های ایلام، کرمانشاه، کردستان، جنوب و غرب آذربایجان غربی و بخش‌هایی از زاگرس که در شمال عراق واقعند جزء زاگرس شمالی محسوب می‌شوند.


جنگل‌های کم‌تراکم زاگرس

درباره نام «زاگرس» و معنای آن اقوال مختلفی مطرح است، ولی در مجموع می‌توان گفت ریشه این نام، واژه اوستایی «زارگ» است که «کوه بزرگ» معنا می‌دهد. گویا حرف «س» به خاطر تاثیر زبان یونانی به این واژه اضافه و در نهایت به «زاگرس» تبدیل شده است. در زبان یونانی زاگرس را «فرزند زئوس» معنا کرده‌اند. برخی باستان‌شناسان با استناد به شواهد به دست آمده از بخش‌های مختلف زاگرس معتقدند انسان‌ها از 100 هزار سال پیش در مناطق مختلف این رشته‌کوه حضور داشته‌اند. در حال حاضر زاگرس محل زندگی اقوام ایرانی لک، لر، ترک و کرد است. همچنین زندگی کوچ‌نشینی نیز در بخش‌های مختلف زاگرس، خصوصا زاگرس جنوبی و مرکزی جریان دارد.

قله‌ها و طبیعت زاگرس
بیشتر نقاط رشته‌کوه زاگرس شیب‌هایی تند و قله‌هایی مرتفع دارند که در کنار آن دره‌هایی باریک و عمیق دیده می‌شود. در قسمت‌هایی از رشته‌کوه، ارتفاع قله‌ها به بیش از سه هزار متر می‌رسد. بلندترین قله‌های زاگرس در میان استان‌های لرستان و فارس قرار گرفته‌اند. «دنا» قله‌ای در زاگرس جنوبی است و با 4459 متر بلندترین نقطه این رشته‌کوه به شمار می‌آید. این قله بخشی از «کوه‌های دنا» محسوب می‌شود که بیش از 80 کیلومتر طول دارند. کوه‌های دنا چندین قله بالای چهار هزار متر دارد و بین دو استان اصفهان و کهگیلویه و بویراحمد واقع است. رود کارون که یکی از مهم‌ترین رودهای ایران به شمار می‌رود از این قسمت از زاگرس سرچشمه می‌گیرد. «زردکوه» دیگر قله مرتفع زاگرس است. این قله 4221 متر ارتفاع دارد و در شهرستان کوهرنگ (استان چهارمحال و بختیاری) واقع است.بخش‌هایی از روان‌آب‌هایی که از این بخش از زاگرس سرچشمه می‌گیرد در انتها رود کارون را تغذیه می‌کند. علاوه بر این سرچشمه اصلی رودهای کرخه و زاینده‌رود نیز در این قله قرار دارد. استان لرستان نیز محلی برای شماری از مرتفع‌ترین قله‌های زاگرس است. «اشترانکوه» و «قالی‌کوه» یا «غالیه‌کوه» با 4150 متر ارتفاع در این استان قرار دارند. این دو کوه از سرچشمه‌های رود «دز» هستند. «شاهانکوه» نیز با 4040 متر ارتفاع در فریدون‌شهر استان اصفهان قرار دارد و بلندترین قله کوه‌هایی به همین نام شمرده می‌شود. از نظر حیات وحش، مناطق زاگرس گونه‌های گیاهی نادری دارد که برخی از آن‌ها رو به انقراض نهاده‌اند. بیشترین درختان این منطقه از گونه بلوط هستند. لاله‌های واژگون که اغلب در جنوب غربی زاگرس می‌رویند، یکی از گونه‌های زیبا و خاص زاگرس به شمار می‌آیند. جانوران زاگرس نیز تنوع زیادی دارند. گوزن زرد، سنجاب ایرانی، خرس قهوه‌ای، قوچ، عقاب طلایی، کل و گراز معروف‌ترین گونه‌های جانوری زاگرس هستند. «سمندر لرستان» از گونه‌های نادر دوزیست است که در جنوب زاگرس زندگی می‌کند و در خطر انقراض قرار دارد.