در قرآن گفته شده است که انسان جز نتیجه تلاش و کوشش خویش، بهره و نصیب دیگری ندارد. ازاین‌رو معلوم است که در نظر اسلام تلاش و کوشش و کار اساس سرمایه انسان است و باید روی آن تأکید فراوان شود. به همین خاطر در بیانات دینی کار برای به دست آوردن روزی پاکیزه و دور از گناه، به‌عنوان عبادت برتر معرفی شده است. حتی نه دهم(نود درصد) عبادت، همین کوشش و کار دانسته شده است.

درمقابل در سخنان دیگر دینی، تنبلی و سستی و سربار دیگران بودن را ناشایست معرفی کرده است درعین‌حال توضیح داده شده است که این توصیه‌ها نباید باعث تلاش طاقت‌فرسایی شود که حق اعضای بدن را برای استراحت و بازیابی توان نادیده بگیرد.

با این‌که کمک به دیگران در دین اسلام بسیار توصیه شده است درمقابل گرفتن کمک از دیگران هم نکوهش شده است. ولو این‌که فرد نیازمند با سخت‌کوشی فراوان مجبور به تأمین نیازها یا حداقل نیازهایش باشد. گفته شده است که اگر فردی به خاطر خستگی کار به خواب رود، مورد آمرزش قرار می‌گیرد، نیز اگر مجبور شود برای تأمین نیازهای خود و خانواده‌اش به سفر برود، در روز قیامت در سایه عرش خداوند خواهد بود.

کار و تلاش فراوان و حتی کارگری به‌عنوان یکی از مشخصات زندگی پیامبران که پیوسته بدان مشغول بوده‌اند، معرفی شده است چنان‌که در این زمینه ازجمله به حضرت داوود مثال زده شده است که غذایش را از دسترنج خودش تهیه می‌کرد.

بدیهی است که منظور اسلام این نیست که افراد فقط از زور بازوی خویش بهره ببرند، بلکه به طور کلی هر تلاش فعالانه‌ای مانند تجارت برای تأمین نیازها، البته بدون انجام گناه، مطلوب دانسته شده و مورد تشویق قرار گرفته است. جالب این‌که خود تجارت موجب ازدیاد عقل معرفی شده است و ترک آن موجب نقصان عقل. اما اگر کسی نتواند با کار فکری و مهارتی زندگی خود را تأمین کند، بازهم مناسب نیست دستش را به سوی دیگران دراز کند بلکه به او توصیه شده است که دست‌کم از نیروی بازو و توانش برای کارهایی چون باربری استفاده کند، گرچه مشقت این‌گونه کارها بسیار است.

به‌طور کلی دو ویژگی یعنی تنبلی و نیز سستی بسیار نامطلوب شمرده شده است. بی‌کاری دایمی موجب فساد نامیده شده است و فقر نتیجه ازدواج تنبلی و ناتوانی با هم دانسته شده است.

از نظر اسلام آسیب تنبلی منحصر در دنیا و کمبودهای معاش نیست بلکه بی‌کاری حتی به امور اخروی انسان هم آسیب می‌زند. در بیانی، منفورترین مردم نزد خدواند کسی دانسته شده است که شب[تماماً] در خواب[و در نتیجه در غفلت از خداست] و روز[تماماً] بی‌کار باشد و حتی چنین کسی به‌عنوان دشمن خداوند معرفی شده است.

از زاویه دیگر معمولاً بین سحرخیزی و زود از خواب بیدار شدن و تلاش برای تأمین نیازهای زندگی و مشغول شدن به کار پیوند برقرار شده و همین امر موجب تأمین بهتر نیازها و رسیدن بهتر به اهداف شمرده شده است.

البته برای کار کردن حد و اندازه‌های خاصی هم ذکر شده است؛ یعنی قواعدی کلی آموزش داده شده است. مانند این‌که کار کردن باید به گونه‌ای باشد که از تنبلی فاصله گرفته و به سرحد حرص و آزمندی برای کسب دنیا نرسد و در میانۀ این دو سامان گیرد. نیز توصیه شده است که انسان کارهای بزرگ و مهم را خودش عهده‌دار شود و کارهای کوچک را به دیگران بسپارد و البته منظور از این توصیه این نیست که انسان نیازهای خرد خویش را بر عهده دیگران بگذارد بلکه چنین کاری یعنی بهره‌کشی از دیگران بدون مزد و اجرت موجب لعنت و دوری از رحمت الهی دانسته شده است، بلکه مقصود آن است که انسان در میان کارها اولویت‌بندی کند و کارهای مهمش را برای آن‌که ضایع نشود، خود به دقت به پیش ببرد.

نکته اساسی آن است که اسلام، کار را یک کلفت و رنج اجتناب‌ناپذیر نمی‌داند بلکه آن را امری مثبت و موجب رشد و حتی نوعی تفریح هم تلقی کرده است. کارکردن بر نیرو و توان انسان می‌افزاید و موجب نشاط و شادابی می‌شود و برعکس از نظر اسلام فقدان تحرک بدنی باعث سستی و ضعف انسان خواهد شد. ازاین‌رو حتی در دعاهای اسلامی هم مضامینی وجود دارد که انسان از خداوند تلاش و کار را بخواهد و از سستی به او پناه ببرد مانند این‌که: خداوندا! ما را از کسانی قرار بده که نیت می‌کنند و آنچه را که خواسته‌اند، بدان عمل می‌کنند و ما را از کسانی که بدبخت‌ شده‌اند و درنتیجه دچار تنبلی‌اند قرار نده و نیز ما را از کسانی قرار نده که تکیه ایشان بر کار و عمل نیست.

کسب درآمد بیشتر برای گشایش در زندگی خانواده هم به‌واسطه کار درست، امری بسیار مطلوب شمرده شده است، درعین‌حال گفته شده است که درآمد بیشتر به انسان این امکان را می‌دهد که به کارهای نیکو بپردازد مانند این‌که به نیازمندان و از کارافتادگان توجه کند یا درآمدش را صرف کارهای عام‌المنفعه نماید.