در اسلام، نماز حد و مرز بین کفر و ایمان است و به‌وسیله نماز، اعمال بررسی می‌شود. اگر نماز قبول شود، سایر اعمال انسان هم مورد توجه قرار می‌گیرد و اگر نماز پذیرفته نشود، هیچ عملی از انسان پذیرفته نیست. در واقع، نماز میزان اعمال است و انسان مؤمن با آن شناخته می‌شود.

نماز در معنای لغوی به معنای «نیایش» و «پرستش» است و در اصطلاح دینی، عبادتی است که به شکل خاصی از سوی خداوند برای ارتباط میان انسان و خالق تعیین شده است. نماز، یکی از ارکان دین اسلام و از مهم‌ترین عباداتی است که در قرآن کریم و احادیث نبوی تأکید فراوانی بر آن شده است. این عبادت، نه‌تنها نشانۀ بندگی و تسلیم در برابر خداوند، بلکه فرصتی برای تزکیۀ روح، پالایش نفس و نزدیکی به منبع بی‌پایان رحمت الهی است.

نماز جایگاه ویژه‌ای در قرآن دارد و بیش از صد آیه به آن اختصاص یافته است. در سورۀ بقره، آیۀ ۴۵، خداوند می‌فرماید: «از صبر و نماز کمک بگیرید، و این کار جز بر خاشعان دشوار است.» این آیه نشان می‌دهد که نماز یکی از بهترین راه‌های یاری‌گرفتن در برابر سختی‌ها و مشکلات زندگی است. همچنین، در آیۀ ۱۴ سورۀ طه، خداوند خطاب به حضرت موسی (ع) می‌فرماید: «نماز را برای یاد من به‌پا دار.» این بیان نشان می‌دهد که هدف اصلی از نماز، یاد خداست؛ بلکه بالاترین ذکرها نماز است، چراکه در قرآن دربارۀ نماز می‌فرماید: نماز بالاترین ذکر خداست.

نماز در حقیقت، پلی میان انسان و خداست. انسان در نماز، از دنیای مادی فاصله می‌گیرد و به عالم معنوی و الهی وارد می‌شود. این عبادت فرصتی برای تأمل در عظمت خداوند و بازنگری در رفتار و کردار است. از این رو، پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: «نماز کلید بهشت و ستون دین است.» این سخن نشان‌دهندۀ جایگاه محوری نماز در نظام معنوی و اعتقادی اسلام است. در روایتی دیگر از آن وجود مقدس نقل شده است که نماز معراج مؤمن است. معراج در فرهنگ قرآن به معنای سفر تا عالی‌ترین درجات توحید و وصال معبود، بالاترین کمال و شهود مراتب ملکوتی است.

نماز به‌عنوان عالی‌ترین جلوۀ عبادت، انسان را به یاد خدا و نعمت‌های بی‌پایان او می‌اندازد. این یادآوری به انسان کمک می‌کند تا از غرور، غفلت و وابستگی‌های دنیوی رها شود و در مسیر بندگی و کمال گام بردارد. قرآن کریم می‌فرماید: «نماز انسان را از گناهان و زشتی‌ها بازمی‌دارد.»

نماز، انسان را به نظم و انضباط فرا می‌خواند زیرا در پنج وقت در طول شبانه‌روز باید انجام شود. انجام این عبادت در وقت معین و با شرایط خاص، به فرد می‌آموزد که چگونه زندگی خود را بر پایۀ نظم و توجه به وظایف تنظیم کند. همچنین، نماز به انسان فروتنی، شکرگزاری و خشوع در برابر خداوند را آموزش می‌دهد. این ویژگی‌ها به‌تدریج در سایر ابعاد زندگی فرد نیز نمود پیدا می‌کند و او را به فردی بااخلاق و متعهد تبدیل می‌کند.

نماز، به‌ویژه در قالب نماز جماعت، نقش مهمی در همبستگی و وحدت اجتماعی ایفا می‌کند. در نماز جماعت، افراد از طبقات مختلف اجتماعی در کنار هم قرار می‌گیرند و بدون توجه به تفاوت‌های ظاهری، سیاه و سفید، فقیر و غنی، بزرگ و کوچک، زن و مرد، در برابر خداوند سجده می‌کنند. این همبستگی، روحیۀ برادری و همکاری را در میان مسلمانان تقویت می‌کند و به آنان یادآوری می‌کند که همه در برابر خداوند برابرند.

نماز، آرامش و سکون روحی را به انسان هدیه می‌دهد. انسان در نماز، از دغدغه‌ها و نگرانی‌های روزمره فاصله می‌گیرد و به منبع بی‌پایان آرامش و اطمینان، یعنی خداوند، پناه می‌برد. قرآن کریم می‌فرماید: «آگاه باشید که تنها با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد.»

از نظر مسلمانان، همان‌طور که خداوند از طریق قرآن با انسان سخن گفته است، به وسیله نماز نیز این فرصت را به انسان داده تا با معبود خویش صحبت کند. نماز، بستری است که انسان می‌تواند با خواندن آیات، اذکار و دعاها، احساسات و نیازهای خود را با خالق یکتای خود در میان بگذارد و بدین وسیله، پیوندی عمیق و معنوی با خداوند برقرار کند.

نماز با گفتن «خداوند بزرگتر از آن است که به توصیف درآید» در حالتی ایستاده آغاز می‌شود و با سلام و درود بر پیامبر اسلام، و نیز بندگان برگزیده و ملائکه خداوند در حالتی نشسته به اتمام می‌رسد؛ گویی نمازگزار ابتدا وارد حریم الهی و عوالم اخروی می‌شود و سپس با سلام بر آشنایان با خدا، نمازش را به اتمام می‌رساند.