معنای لفظی نبی یعنی کسی که پیامی را از جانب کسی دارد. پیامبران را پیامبر نامیده‌اند به خاطر اینکه ایشان از جانب خدا برای انسان پیام آورده‌اند. این پیام‌ها گاه در قالب کتاب آسمانی و گاه در قالبی غیر از کتب آسمانی به انسان‌ها عرضه شده‌اند.

ابزار اتصال پیامبر با خداوند و دریافت پیام‌های الهی سه مسیر دارد؛ القاء و انداختن حقایق در قلب پیامبر به شکلی مستقیم که نام این وحی به معنای خاص است یا رساندن پیام از طریق فرشته پیام‌رسان که از نظر قرآن این فرشته، جبرئیل نام دارد یا سخن گفتن خدا با پیامبر با واسطه یک پرده و امری که فاصله می‌اندازد ،رخ می‌دهد چنان‌که خداوند در اولین وحی خویش از درون یک درخت و با فاصلۀ آن با موسی(ع) سخن گفت. مسیر اول مسیر مستقیم و بدون واسطه‌ است، اما دو مسیر دیگر واسطه می‌خورد.

انبیاء هم مراتب و مأموریت‌های متنوعی دارند. گاه برخی ایشان مأموریت هدایت یک قوم و گروه معین را یافته‌اند و گاه هدایت همه مردم را. گاه وسعت وجودی ایشان و درنتیجه وسعت حیطه مأموریتی چنان است که به تعبیر دینی، صاحبان عزم و اراده بزرگ خوانده می‌شوند و ایشان نوعاً دارای کتاب آسمانی هستند. از نظر اسلام پیامبران اولوالعزم عبارت‌ بوده‌اند از؛ نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد که درود خداوند بر همه ایشان و یاران و خاندان پاکشان باد. به نظر می‌رسد این پنج پیامبر تفاوتی که با دیگر بر پیامبران دارند آن است که کتاب آسمانی حاوی شریعت خاص داشته‌اند. مراد از شریعت، دستورالعمل‌های خاصی برای تعیین کیفیت عبادات، معاملات و چگونگی زندگی دینداران است. اما سایر پیامبران و حتی پیامبرانی که کتاب آسمانی مستقل هم داشته‌اند، کتابشان حاوی شریعت دیگری نبوده است بلکه همان شریعت پیامبر اولوالعزم پیشین را طبق دستور الهی مبنای دعوت خود قرار داده‌اند. علاوه بر این‌ها پیامبرانی بوده‌اند که نه شریعت و نه کتاب آسمانی داشته‌اند بلکه کتاب و شریعت پیامبر پیشین یا هم‌دوره خود را تبلیغ می‌کرده‌اند. مانند حضرت لوط که در دوره حضرت ابراهیم ع می‌زیست یا حضرت هارون که برادر و هم‌دوره حضرت موسی ع بود.

از نظر اسلام، یک مسلمان باید هم به پیامبر اسلام و کتاب آسمانی و دین او ایمان داشته باشد و هم به همه پیامبران دیگری که از سوی خداوند برای هدایت بشر در طول ادوار تاریخ فرستاده شده‌اند. در قرآن اسامی برخی از پیامبران ذکر شده است ولی معلوم است که هدف قرآن نام بردن تمام پیامبران الهی نبوده است. در قرآن دست‌کم نام 26 پیامبر الهی برده شده است که عبارت‌اند از:  آدم، نوح، ادریس، هود، صالح، ابراهیم، لوط، اسماعیل، الیسع، ذوالکفل، الیاس، یونس، اسحاق، یعقوب، یوسف، شعیب، موسى، هارون، داوود، سلیمان، ایوب، زکریا، یحیى، عیسى و محمد(صلی الله علیه وآله) و عزیر. البته علاوه بر این اشخاص از افراد بزرگ دیگری هم نام برده شده است اما درباره پیامبری‌شان اختلاف وجود دارد و قرآن صراحتی از این جهت ندارد.

خصوصیت لازم برای پیامبری آن است که پیامبر شخصی امین باشد و از گناه و خطا مصونیت داشته باشد. زیرا در غیر این صورت دیگر نمی‌توان به سخنان او به عنوان پیامبر الهی اعتناء کرد؛ اگر او فردی گنهکار باشد آنچه را که می‌گوید ممکن است به دروغ به خدای بزرگ نسبت دهد و بر آن مهر دروغ وحی الهی بزند، و نیز اگر دچار خطا باشد ولو اینکه اراده گناه نداشته باشد و نخواهد گناه کند، ممکن است که در انتقال پیام خداوند به جهانیان یا قوم خویش دچار اشتباه شود. خلاصه آنکه لازمه پیامبر خدا بودن، عصمت(پاک بودن) از هرگونه گناه و اشتباه است.

از نظر قرآن با حضور اولین انسان یعنی حضرت آدم باید هدایت با وجود پیامبر شکل بگیرد. به خاطر همین اولین انسان روی زمین، خود پیامبر بوده است. معنای این سخن آن است که خداوند انسان را رها نمی‌سازد بلکه او را برای هدفی خلق کرده است و برای رسیدن به این هدف علاوه بر در اختیارنهادن عقل و فهم، راهنمایان بیرونی که حامل پیام‌های الهی هستند برای انسان فرستاده است.

پیامبران هم بشارت می‌دهند و هم انذار؛ یعنی هم توضیح می‌دهند اگر انسان مسیر نیکویی و خوبی را طی کند چه سرانجام خوشی خواهد داشت و هم می‌ترسانند که اگر انسان مسیر بدی را طی کند، چه سرانجام تلخ و ناگواری خواهد داشت. ازاین‌رو پیامبران، را بشارت‌دهنده و بیم‌دهنده هم دانسته‌اند.

علاوه بر این پیامبران برای اثبات حق بودن سخنان خویش معجزاتی را نشان می‌دادند یعنی کارهایی انجام می‌دادند که هیچ بشری توان انجامش را نداشت. به علاوه دارای خصوصیاتی روحی بودند که تحمل بار مسؤلیت را برایشان مقدور می‌ساخت به ویژه اهل صبر و آرامش بودند. از یک‌سو باید بار سنگین پیام‌های الهی را تحمل می‌کردند و از طرف دیگر باید در رساندن این پیام‌ها به مردم با وجود همه مخالفت‌ها پایمردی و استقامت می‌ورزیدند. البته پیامبران مورد آزمون‌های الهی هم قرار می‌گرفتند ولی این آزمون‌های برای ارتقاء ایشان بوده است.

از نظر قرآن دعوت و پیام‌های تمام پیامبران در دو سرفصل قابل دسته‌بندی است؛ یکی عبادت و بندگی خدای بزرگ و دیگری اجتناب و دوری جستن از هر امر باطل و مخالفی است که در مقابل خداوند و دستوراتش قرار بگیرد.