حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، پیامبر اسلام، یکی از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ بشریت است. او در سال ۵۷۰ میلادی در شهر مکه، در شبه‌جزیره عربستان، به دنیا آمد و از همان دوران کودکی به صداقت، امانت‌داری و اخلاق نیکو مشهور شد. مردم مکه او را به دلیل درستکاری و پاکدامنی‌اش «امین» می‌نامیدند.

ایشان نه‌تنها با دوستان و نزدیکان، بلکه حتی با دشمنانش نیز با مهربانی و احترام رفتار می‌کرد. او به حیوانات و طبیعت نیز با عطوفت برخورد می‌کرد و خداوند در قرآن او را «رحمتی برای همه جهانیان» نامیده است. یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های بخشش و مهربانی او، زمانی بود که مکه را بدون خونریزی فتح کرد. با وجود تمام آزارها و سختی‌هایی که مردم مکه در طول ۱۳ سال اول بعثت به او و یارانش روا داشته بودند، پیامبر همه آن‌ها را بخشید و از انتقام گرفتن خودداری کرد. این رفتار او، نمونه‌ای از بزرگواری و گذشت بی‌نظیر بود.

قرآن کریم در وصف اخلاق پیامبر می‌فرماید: «و به‌راستی که تو بر اخلاقی بزرگ استوار هستی». به همین دلیل، قرآن او را به عنوان الگویی کامل برای انسان‌ها معرفی می‌کند: «به‌راستی که در رسول خدا برای شما الگویی نیکوست». پیامبر اسلام همواره بر اهمیت اخلاق تأکید می‌کرد و هدف از رسالت خود را چنین بیان می‌فرمود: «من مبعوث شدم تا مکارم اخلاق را کامل کنم» و منظور از مکارم اخلاق نه صرف رعایت نکات معمول اخلاقی مانند امانتداری، دروغ نگفتن، تجاوز نکردن به حقوق دیگران، دزدی نکردن و مانند آن است بلکه انجام این امور حتی بیش از سرحد احسان است. برخی مثال‌ها که در منابع اسلامی بیان شده، شاید بتواند مقصود از مکارم را آشکار سازد: گذشتن از کسی که به ما ظلم کرده است، بخشش به کسی که ما را محروم ساخته است، جزو مکارم اخلاق دانسته شده است. مکارم اخلاق نوعی بزرگی و کرامت درونی انسان است که باعث می‌شود با احساس آن، از هرگونه لغزش و گناهی خودداری شود.

حضرت محمد (ص) به حقوق انسان‌ها، از جمله زنان، کودکان، بردگان، فقرا و یتیمان توجه ویژه‌ای داشت. او در جامعه‌ای که دختران را زنده به گور می‌کردند، به دخترش فاطمه (س) عشق می‌ورزید و آشکارا او را می‌ستود. پیامبر می‌فرمود: «پدرش به فدایش». این رفتار او، جامعه جاهلیت آن زمان را به تغییر واداشت و جایگاه زنان را ارتقا بخشید. در این جامعه که هیچ حقوقی برای زنان و دختران قائل نبودند و آن‌ها را مانند کالا مبادله می‌کردند، پیامبر برای زنان حق ارث، حق مشارکت اجتماعی و تأثیرگذاری در تصمیمات کلان، آزادی در فعالیت اقتصادی و بسیاری حقوق دیگر قائل شد.

حضرت محمد (ص) زندگی بسیار ساده‌ای داشت. او با دستان خود گوسفند می‌دوشید، کفش‌هایش را پینه می‌زد و هیچ‌گاه کارهای شخصی خود را به دیگران محول نمی‌کرد. او به تواضع و فروتنی معروف بود و همواره با مردم به‌گونه‌ای رفتار می‌کرد که هیچ‌کس احساس برتری یا حقارت نکند.

پیامبر اسلام روزهای گرم و طولانی را روزه می‌گرفت و شب‌های سرد را به عبادت و تلاوت قرآن می‌پرداخت. او برای هدایت انسان‌ها و نجات بشریت از گمراهی و هواهای نفسانی، از جان و دل مایه می‌گذاشت. قرآن در این باره می‌فرماید که او آن‌چنان دلسوز مردم بود که نزدیک بود جان خود را به خطر اندازد: «شاید تو جان خود را  از دست بدهی، به خاطر اینکه آن‌ها ایمان نمی‌آورند».

پیامبر توانست در مدت کوتاهی جامعه‌ای را که در جهالت، تفرقه و بی‌عدالتی غرق بود، به سوی علم، عدالت و اتحاد هدایت کند. او با تأکید بر یکتاپرستی، اخلاق و علم‌آموزی، تحولی بنیادین در تاریخ بشر ایجاد کرد و تمدن اسلامی که بذرش با تعالیم او کاشته شد با سریع‌ترین رشدها، یکی از درخشان‌ترین تمدن‌های بشری را رقم زد. به تعبیر مهاتما گاندی، رهبر بزرگ هند: «محمد در میان مردمی بی‌سواد ظهور کرد، اما توانست تمدنی بسازد که تا امروز پابرجاست.»

حضرت محمد (ص) پیامبر همه انسان‌ها بود. او با اخلاق و رفتار خود نشان داد که چگونه می‌توان دنیایی بر پایه عدالت، محبت و احترام به دیگران ساخت. او به ما آموخت که دین نه‌تنها رابطه انسان با خدا، بلکه رابطه انسان با دیگران و حتی با طبیعت است. پیامبر اسلام، با زندگی ساده، رفتار مهربانانه و تعالیم عمیق خود، الگویی جاودان برای بشریت باقی گذاشت.