سرگذشت خانه علی مسیو و تبدیل آن به موزه

خانه علی مسیو که امروز به موزه تبدیل شده، یکی از خانه‌های تاریخی شهر تبریز است که قدمت آن به دوره قاجاریه (اواخر قرن هجدهم میلادی) بر می‌گردد. وجود خانه تاریخی ختایی در همسایگی این اثر تاریخی، امکان بازدید همزمان از هر دو اثر را فراهم آورده است. این خانه در طول عمر خود، محلی برای اجتماع مشروطه‌خواهان تبریز و انجام مذاکرات و تصمیم‌گیری‌های آنان بوده است.

علی مسیو که بود؟

کربلایی علی تبریزی، یکی از فعالان نهضت مشروطه در شهر تبریز بود. پدر او، حاج محمد باقر تبریزی، یکی از افراد سرشناس تبریز بود، به همین دلیل علی مسیو هم ثروت زیادی داشت و بارها به فرانسه سفر کرده بود. همین سفرها دلیلی بود که مردم او را «مسیو» لقب دهند. رفت و آمد علی مسیو به فرانسه آشنایی او با انقلاب این کشور را به دنبال داشت و ذهنیت مشروطه‌خواهی را در او به وجود آورد. علی مسیو نه تنها درباره انقلاب فرانسه، بلکه درباره دیگر انقلاب‌های بزرگ جهان نیز مطالعات زیادی انجام داده بود و شرایط جوامعی را که به انقلاب دست می‌زدند، به خوبی می‌شناخت. این شناخت موجب شده بود نظرات علی مسیو روی دیدگاه‌های مشروطه‌خواهان تبریز تاثیر فراوان داشته باشد.

بر اساس برخی شواهد علی مسیو در سال 1910 میلادی (1289 خورشیدی) در 44 سالگی وفات یافته است. علت مرگ علی مسیو در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

ویژگی‌های خانه علی مسیو

در مقایسه با دیگر خانه‌هایی که از ثروتمندان تبریز به جا مانده، خانه علی مسیو مساحت کمتری دارد. شرایط بحرانی دوره ساخت این خانه سبب شده راه‌های فراری برای اهالی آن تدارک دیده شود. شاید یکی از دلایلی که باعث شده بود خانه علی مسیو به عنوان محل اجتماع مشروطه‌خواهان تبریز انتخاب شود، همین شیوه ساخت خاص آن بوده باشد. در زیرزمین خانه، راه‌هایی به خانه‌های اطراف تعبیه شده است. در جریان بازسازی خانه، یک اصطبل مخفی نیز در زیر زمین کشف شده که احتمالا چهارپایانی در آن نگهداری می‌شدند تا در موقع فرار از آن‌ها استفاده شود.

مثل فضای کلی منزل، ورودی خانه نیز چندان بزرگ نیست و مسیر ورود با مسیر خروج، تفاوت دارد. به محض ورود به منزل، ظاهر اتاق‌های تو در تو نظر بینندگان را به خود جلب می‌کند، اتاق‌هایی که نسبتا کوچک هستند و معمولا به هم راه دارند. ساخت اتاق‌ها به قدری در هم تنیده است که ممکن است بازدیدکنندگان راه خود را در میان آن‌ها گم کنند.

شیوه ارتباط حیاط اندرونی و حیاط بیرونی منزل نیز نسبت به خانه‌های آن دوره متفاوت است. با وجود آن که حفظ تقارن یکی از اصول ساخت خانه‌های ایرانی است، ساختمان این خانه در دو طبقه و به شیوه‌ای نامتقارن ساخته شده است. در سه بخش از حیاط اندرونی اتاق‌هایی وجود دارد. گچ‌کاری‌ نمای بیرونی خانه علی مسیو، یکی از جلوه‌های زیبای آن به شمار می‌رود.

ویژگی‌ها و شکل ساخت این خانه برخی را به این باور رسانده که این منزل، خانه دوم علی مسیو بوده و تنها برای گردهمایی‌ها و جلسات مشروطه‌خواهان کاربرد داشته است.

تبدیل خانه علی مسیو به موزه

پس از آن که خانه علی مسیو در سال 2003 میلادی (1382 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، شهرداری تبریز این خانه را به موزه‌ تبدیل کرد. در این موزه، آثار و تصاویری از نهضت مشروطه در شهر تبریز به نمایش گذاشته شده است. همچنین برخی ابزار جنگی و سلاح‌های مورد استفاده مشروطه‌خواهان نیز در این موزه در معرض دید عموم قرار دارد. بازدید از این موزه در خانه‌ای که روزگاری محل اجتماع و گفتگوی شماری از مهم‌ترین سران نهضت مشروطه در ایران بوده است، تجربه‌ای بی‌نظیر از حال و هوای یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران را به دنبال خواهد داشت.