آتشکده آذرفرنبغ، بازمانده یکی از بزرگ‌ترین آتشکده‌های ایران باستان

شهرستان لارستان که در گذشته «ایراهستان» نام داشت، یکی از مناطق تاریخی استان فارس به شمار می‌رود. لارستان در گذشته مرکز دانش و فرهنگ اسلامی بود. وجود آتشکده آذرفرنبغ که اکنون تنها بقایایی از آن باقی مانده، از تاریخ کهن این سرزمین حکایت دارد. این آتشکده در محوطه‌ای قرار دارد که اهالی محلی به آن «تمب تشی» یا «قلعه تشی» می‌گویند. از آن جا که این آتشکده در نزدیکی روستایی به نام «کاریان» قرار دارد، آن را آتشکده کاریان نیز می‌نامند.

معنی نام آتشکده چیست؟

کلمه «آذرفرنبغ» از دو بخش «آذر» به معنای آتش و «فرنبغ» تشکیل شده است. «فرنبغ» کوتاه‌شده عبارت «فر بغانی» به معنی «درخشان ایزدی» است. معنای دیگری که برای نام این آتشکده بیان کرده‌اند، «آتش فره ایزدی» است.

ویژگی‌های آتشکده آذرفرنبغ

این آتشکده با نقشه‌ای ذوزنقه‌ای ساخته شده است. مصالح اصلی آن آجر و گل است. اضلاع جلویی آن پنج متر عرض و هفت متر ارتفاع دارند و ضلع جلویی روی سکویی که از زمین پنج متر ارتفاع دارد، ساخته شده است.

تاریخچه آتشکده آذرفرنبغ

این آتشکده در زمان ساسانیان (224 تا 651 میلادی) تاسیس شده است. در دوره پیش از اسلام، آذرفرنبغ در کنار آذرگشسپ و آذربرزین مهر، سه آتشکده مشهور ایران بوده‌اند. آذرفرنبغ، آتشکده موبدان (روحانیان بلندمرتبه زرتشتی) بوده و در آن انجمن مغان (روحانیان زرتشتی) به وجود آمده است. این آتشکده محلی برای تربیت موبدان زرتشتی محسوب می‌شد و آتشی مقدس در آن وجود داشت که جز شاهان و موبدان، کسی اجازه نداشت آن را ببیند.

ساسان، جد اردشیر بابکان در برهه‌ای مدیر این آتشکده بوده است. از این رو اردشیر بابکان پس از رسیدن به قدرت (224 میلادی)، حکومت خود را «ساسانیان» نام نهاد. در یکی از کتیبه‌های کشف‌شده به زبان پهلوی، هزینه ساخت این آتشکده 30 هزار دینار ذکر شده است. اردشیر بابکان به این آتشکده بسیار توجه داشت و به دستور او، دریاچه‌ای روبروی آتشکده به وجود آمده بود.

شواهد نشان می‌دهد در دوره ساسانیان، آتشکده آذرفرنبغ و اطراف آن، محل حکومت «رم کاریان» بوده است. «رم» در فارسی به معنی ایل است و رم کاریان، ایل اهالی پاسارگاد در دوره هخامنشیان (550 تا 330 پیش از میلاد) بوده است. این ایل به دلیل کمک‌هایی که برای تاسیس سلسله ساسانیان به اردشیر بابکان ارزانی داشت، بسیار مورد توجه وی بود. ایل باصری که یکی از ایلات اصیل فارس به شمار می‌رود، نسب خود را به رم کاریان می‌رساند. رم کاریان در زمان ورود اسلام به ایران در برابر حمله اعراب از شهر خود دفاع کرد و در نهایت پس از چهار بار محاصره و نبردی سخت، در برابر آنان شکست خورد.

آتشکده آذرفرنبغ در دوره بعد از اسلام

با وجود آن که کارشناسان معتقدند بسیاری از آتشکده‌ها تا قرن دهم بر پا بوده، امروزه تنها بقایای چند آتشکده باقی مانده و بقیه به صورت کامل از میان رفته است.

نقل است که در شب میلاد پیامبر اسلام، حوادث خارق‌العاده‌ای در عالم رخ داد که خاموش شدن ناگهانی آتش این آتشکده، یکی از این رویدادها بود. گفته می‌شود پس از ورود مسلمانان به ایران، قسمتی از آتشی را که در این آتشکده روشن بود، به آتشکده شمالی فسا و قسمتی دیگر را به شهر بیضا بردند و از آن جا به نی‌ریز و سپس هندوستان منتقل کردند. آتشی که امروز در آتشکده یزد می‌سوزد و قدمتی 1500 ساله دارد، از آتش این آتشکده گرفته شده است. این آتش برای 700 سال در شهر عقدا روشن بود و در 1174 میلادی از عقدا به اردکان برده شد. سپس 300 سال در اردکان ماند و در 1474 به یزد انتقال داده شد تا در آن جا نگهداری شود.

حتی در دوره بعد از اسلام، آتشکده آذرفرنبغ مورد توجه مردم ایران بود. تا جایی که فخرالدین اسعد گرگانی، از شاعران سرشناس ایرانی که در اوایل قرن یازدهم میلادی می‌زیست، در داستان ویس و رامین به این آتشکده اشاره کرده است.

آثار تاریخی پیرامون آتشکده آذرفرنبغ

مردم محلی دره‌ای را که پیرامون آتشکده قرار دارد، «دره کافران» می‌نامند. در شرق روستای کاریان، بقایای یک قلعه مشاهده می‌شود که قدمت آن نیز به دوره ساسانیان بر می‌گردد. این قلعه در دل کوه حفر شده و در مقابل هجوم، بسیار مقاومت بوده است. مورخان و جغرافی‌دانان مسلمان در آثار خود به این قلعه اشاره کرده‌اند و استحکام آن را ستوده‌اند.

ثبت ملی آتشکده آذرفرنبغ

آتشکده آذرفرنبغ در سال 2000 میلادی (1379 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	آتشکده آذرفرنبغ، بازمانده یکی از بزرگ‌ترین آتشکده‌های ایران باستان
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	لار
نوع	تاریخی
ثبت	ملی