کلیسای چوپان، کلیسایی کوچک با شهرتی جهانی

در شمال شرقی ایران به خاطر وجود جمعیت قابل توجهی از مسیحیان ارمنی، کلیساهای تاریخی پرشماری وجود دارد. برخی از این کلیساها به دلیل تاریخچه و اهمیت‌شان در نزد ارامنه، شهرتی جهانی دارند. کلیسای چوپان که «آندره‌ورتی مقدس» نیز نام دارد، یکی از همین کلیساهاست که در نزدیکی رود ارس، در مسیری که به کلیسای «سنت استپانوس» منتهی می‌شود، واقع شده است.

جمعیت ارامنه ایران

در ایران حدود 80 تا 120 هزار نفر از مسیحیان ارمنی زندگی می‌کنند. آذربایجان شرقی یکی از مهم‌ترین مراکز زندگی ارمنیان ایران است. همچنین در شهرهای تهران، اصفهان و شیراز نیز گروه‌هایی از ارمنیان زندگی می‌کنند. در آذربایجان 187 کلیسا و دیر متعلق به ارمنیان وجود دارد که نشان می‌دهد ارمنی‌ها در این استان، از دیرباز حضوری گسترده داشته‌اند. در ایران، پس از انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس قانون‌گذاری، از سال 1909 میلادی (1288 خورشیدی) جامعه ارمنی‌ها صاحب نماینده مستقل بوده‌اند. در حال حاضر ارمنی‌های جنوب و شمال ایران، هر کدام یک نماینده مستقل را به مجلس قانون‌گذاری ایران معرفی می‌کنند.

تاریخچه کلیسای چوپان

این کلیسا در زمان حکومت صفویان (قرن 16 میلادی) تاسیس شده و بیش از 500 سال قدمت دارد. برخی کارشناسان تاریخ دقیق ساخت کلیسا را 1518 میلادی (897 خورشیدی) عنوان کرده‌اند. این کلیسا در منطقه «دره‌شام» قرار دارد که چوپانان ارمنی معمولا آن را برای چرای دام‌های خود بر می‌گزیدند و برای عبادت به آن مراجعه می‌کردند. از این رو کلیسا را به نام «چوپان» نام‌گذاری کرده‌اند. بر اساس روایتی دیگر، دلیل انتخاب این نام برای کلیسا، تاسیس آن توسط دو برادر است که به چوپانی اشتغال داشتند. بر این اساس این دو برادر دو کلیسای مشابه را تاسیس کردند که کلیسای دیگر در سوی دیگر رودخانه ارس قرار داشت.

معماری و ویژگی‌های کلیسای چوپان

از بیرون که به ساختمان کلیسا نگاه کنید، آن را به صورت یک مکعب خواهید دید، با این حال ابعاد آن 770 در 570 سانتی‌متر است. ورود به کلیسا از قسمت غربی آن انجام می‌شود و محراب، در قسمت شرقی قرار دارد. در نزدیکی ورودی بنا، ویرانه‌هایی مشاهده می‌شود که احتمالا بخشی از کلیسا بوده است.

کلیسا از سنگ لاشه که عمده‌ترین مصالح موجود در منطقه محسوب می‌شد، ساخته شده است. سطح دیوارهای داخلی با گچ پوشانده شده ولی دیواره‌های خارجی نمای سنگی خود را حفظ کرده است. دیواره‌های داخلی با طاق‌های جناغی شکل، به سقف متصل است. یک گنبد کوچک دایره‌ای‌شکل بر بالای سقف کلیسا خودنمایی می‌کند. در بدنه این گنبد نورگیرهایی تعبیه شده تا در طول روز، نور محیط داخل را تامین کند. این گنبد اخیرا مرمت شده و با رنگی که روشن‌تر از بدنه اصلی کلیسا می‌نماید، بر بالای آن خودنمایی می‌کند. فضای داخلی کلیسا خیلی کوچک است، به طوری که تنها گروهی 10 نفره می‌توانند برای عبادت در آن حضور یابند.

در طول سال‌های عمر کلیسای چوپان عملیات‌هایی برای مرمت آن انجام شده است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها به سال 1836 میلادی (1315 خورشیدی) بر می‌گردد. همچنین در سال 2015 میلادی (1394 خورشیدی) نیز عملیاتی برای مرمت بنا انجام شد. در همان سال این کلیسا به یاد شهدای ارامنه مجددا تقدیس شد. در حال حاضر شورای خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان مدیریت این کلیسا را بر عهده دارد. این نهاد علاوه بر مدیریت کلیسای چوپان و دیگر کلیساهای آذربایجان، وظیفه آموزش زبان ارمنی و برگزاری مراسم مذهبی را انجام می‌دهد.

کلیسای چوپان در کجا قرار دارد؟

این کلیسا یکی از آثار تاریخی شهر جلفا در شمال استان آذربایجان شرقی به شمار می‌آید. برای رسیدن به کلیسا باید پنج کیلومتر به سوی غرب شهر جلفا به پیش روید. کلیسا در نزدیکی رود ارس واقع است و در میانه کوه‌هایی سرخ‌رنگ احاطه شده است.

ثبت ملی و جهانی کلیسای چوپان

این کلیسا در سال 2003 میلادی (1381 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. نزدیکی کلیسای چوپان به کلیسای سنت استپانوس، اهمیتی ویژه به آن بخشیده است، به شکلی که نام آن در سال 2008 میلادی (1387 خورشیدی) در کنار نام کلیسای سنت استپانوس، در فهرست آثار جهانی یونسکو نیز به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	کلیسای چوپان، کلیسایی کوچک با شهرتی جهانی
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	جلفا
نوع	تاریخی
ثبت	یونسکو,ملی