خانه رستگار تبریز، ساختمانی با تاریخی پر فراز و نشیب

خانه‌های قدیمی اسناد هویت تاریخی هر شهر هستند. این خانه‌ها روایتگر تاریخی هستند که ساکنان‌شان، در آن زیسته‌اند و هر کدام، داستان‌ها و روایت‌هایی مخصوص خود خلق کرده‌اند. در تبریز خانه‌های تاریخی زیادی وجود دارد که کاربری بیشتر آن‌ها تغییر یافته و دیگر کسی در آن ساکن نیست. خانه رستگار تبریز نیز یکی از همین خانه‌های تاریخی است که ساخت آن به حدود یک قرن پیش باز می‌گردد. خانه‌ای که از همان سال‌های ابتدای تاسیس، به شکل یک مرکز اداری و فرهنگی درآمد و امروز نیز به همین شکل مورد استفاده قرار گرفته است.

تاریخچه خانه رستگار

خانه در سه طبقه، با زیربنایی در حدود 420 متر مربع ساخته شده و سه ورودی دارد. ورودی غربی، امروز به خیابان ارتش، ورودی شمالی به کوچه‌ای به نام «حاج رضا» و ورودی جنوبی به خیابان باغ‌شمال راه دارد. ورودی شمالی با یک راهرو که اتاق‌هایی در دو طرف آن واقع است، به حیاط راه پیدا می‌کند. حیاط ازاره‌های سنگی دارد و پنجره‌های اتاق‌هایی که به آن اشراف دارند، به شکلی زیبا قاب‌بندی شده است.

طبقه پایین، دیوارهایی آجری و طاق‌های متقاطع دارد. در قسمت شرقی این طبقه، اتاق‌های زیادی ساخته شده که به خیابان مشرف است. این اتاق‌ها با یک راهرو طویل به هم مرتبط شده‌اند. طبقه اول ساختمان نیز یک راهرو دارد که اتاق‌ها به وسیله‌ آن به هم راه دارند. دسترسی به طبقه اول از یک راه‌پله در قسمت غربی بنا میسر می‌شود. در این بخش از ساختمان، دو اتاق بزرگ وجود دارد که در گذشته، برای برگزاری جلسات و گردهمایی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. پیش‌تر در خانه رستگار، یک بنای مسکونی دیگر نیز وجود داشت که امروز به حیاط ملحق شده و اثری از آن دیده نمی‌شود.

با توجه به این که بیشتر بادهای تبریز از شمال می‌وزند، طراحی خانه رستگار به شکل L و جهت ساخت آن به گونه‌ای است که امکان بهره‌گیری از بادها و جریان‌های هوایی به خوبی فراهم شود و تهویه هوا به صورت خودکار انجام گیرد. با وجود آن که این خانه نسبت به بسیاری خانه‌های تاریخی ایران مدرن به شمار می‌رود، در طراحی آن پیش‌بینی برای اقامت اهالی در فضاهای تابستانه و زمستانه صورت گرفته است. بدین ترتیب حداکثر انطباق با محیط حاصل و کمترین میزان انرژی برای گرم کردن و سرد کردن خانه استفاده می‌شود.

تاریخچه خانه رستگار

ساخت خانه تاریخی رستگار به دوره پهلوی اول (اوایل قرن بیستم) باز می‌گردد. خانه رستگار پس از ساخت، توسط دو برادر که از سیاستمداران آن دوره بودند، خریداری شد. سپس با توجه به شکل و ساختارش، در دوره‌هایی به عنوان مرکز اداری و آموزشی مورد استفاده قرار گرفت. در دوره پهلوی اول این خانه «دبیرستان نظام» و پس از آن، مرکز بهداری دولتی بود. بعد از این دوره، شخصی با نام خانوادگی «رستگار» خانه را خرید و از آن پس، این خانه به نام وی مشهور شد.

در حال حاضر بنیادی با عنوان «بنیاد پژوهشی شهریار» در این ساختمان مستقر است. این بنیاد به فرهنگستان زبان و ادب پارسی تعلق دارد و با نام سید محمدحسین بهجت تبریزی، شاعر معاصر ایرانی بنیان نهاده شده است. شهریار در نخستین روز سال 1907 میلادی (1285 خورشیدی) در تبریز به دنیا آمد و در 1988 میلادی (1367 خورشیدی) از دنیا رفت. وی تحصیل در رشته پزشکی را در آخرین مراحل ناتمام گذاشت. شهریار در طول عمر خود به زبان‌های فارسی و ترکی آذری شعر سرود. منظومه «حیدربابایه سلام» یکی از مشهورترین سروده‌های اوست که امروزه بسیار مورد توجه است و بخشی از فرهنگ مردم آذربایجان محسوب می‌شود. برای پاسداشت این شاعر پرآوازه ایرانی، روز درگذشت شهریار در تقویم ایران به عنوان روز شعر و ادب پارسی نامگذاری شد.

بزرگداشت بزرگان فعال در رشته‌های علوم انسانی مهم‌ترین کارویژه بنیاد به شمار می‌آید. برگزاری جلسات نقد کتاب، انتشار کتاب در موضوعاتی همچون تاریخ آذربایجان و شعر، دیگر فعالیت‌های این بنیاد است.

ثبت ملی خانه رستگار

این خانه تاریخی در سال 1999 میلادی (1378 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	خانه رستگار تبریز، ساختمانی با تاریخی پر فراز و نشیب
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	تبریز
نوع	تاریخی
ثبت	ملی