روستای حیله‌ور، معماری حیرت‌انگیز خانه‌های مسکونی در دل سنگ‌های کوهستان

تنوع شرایط جغرافیایی و اقلیمی، مردم را به نوآوری در استفاده از مصالح موجود برای ساخت منازل خود وا می‌دارد. در ایران که سرزمینی وسیع و از نظر اقلیمی، متنوع است، گوناگونی مصالح و شیوه‌های ساخت بناها نیز بسیار ویژه است. روستای حیله‌ور با ساختار عجیب معماری خود، به عنوان یکی از جلوه‌های معماری کوهستانی در ایران شناخته می‌شود. ساختار عجیب این روستا موجب شده سالانه گردشگران فراوانی به دیدن آن بروند.

روستای حیله‌ور در کجا قرار دارد؟

حیله‌ور در شمال شهرستان اسکو در استان آذربایجان شرقی قرار دارد. فاصله این روستا با شهر تبریز، 44 کیلومتر است. شهرستان اسکو در یکی از مناطق غربی استان قرار دارد و یکی از مراکز اصلی تولید پارچه‌های حریر ابریشمی در ایران به شمار می‌آید.

روستای کندوان، یکی از روستاهای گردشگرپذیر استان آذربایجان شرقی نیز در فاصله دو کیلومتری حیله‌ور واقع شده است. موقعیت جغرافیایی روستای حیله‌ور در شمال غربی کوه‌های سهند است. در این کوه‌ها، 17 قله بالای سه هزار متر وجود دارد و قله سهند، به عنوان قله شاخص آن، یک آتش‌فشان خاموش محسوب می‌شود. در میانه کوه‌های سهند، رودخانه‌های دائمی و فصلی پر شماری جاری است. وجود چمنزارهای وسیع، پوشش گیاهی انبوه، مراتع و گل‌های لاله واژگون، زیبایی مناظر این منطقه را غیرقابل توصیف کرده است.

تاریخچه روستای حیله‌ور

این روستا امروز خالی از سکنه است و به اعتقاد کارشناسان، ساکنان آن مدت‌ها پیش حیله‌ور را به مقصد روستای کندوان که در نزدیکی آن قرار دارد، ترک کرده‌اند. هنوز کاوش‌های گسترده‌ای در روستا شکل نگرفته است، ولی برخی معتقدند ساکنان اولیه روستای کندوان از اهالی همین روستا بوده‌اند. احتمال دلیل انتخاب کندوان به عنوان مقصد مهاجرت اهالی حیله‌ور، به دلیل موقعیت بهتر آن در دفع روان‌آب‌ها و مصونیت بیشتر آن در برابر حملات دشمنان بوده است. شکل پیشرفته‌تری که در معماری دست‌کند روستای کندوان به کار رفته، به احتمال زیاد ناشی از انباشت تجربه معماران در روستای حیله‌ور بوده است.

گمانه‌هایی درباره سکونت انسان در این روستا در دوره مادها (678 تا 549 پیش از میلاد) وجود دارد، ولی هنوز شاهدی علمی در این باره به دست نیامده است. همچنین گفته می‌شود متروکه شدن روستا در زمان حمله مغول به ایران (در فاصله سال‌های 1219 تا 1256 میلادی- 616 تا 654 هجری قمری) اتفاق افتاده است.

معماری و ویژگی‌های روستای حیله‌ور

روستای حیله‌ور در بخش پایینی دامنه کوه قرار گرفته است. یک گودال برای هدایت روان‌آب‌هایی که در هنگام بارندگی به سوی روستا جریان پیدا می‌کرد، به وجود آمده است. با این وجود در زمان بارندگی‌های شدید و طغیان‌ نهرها، برخی آغل‌های روستا به زیر آب می‌رفت. هم‌اکنون نیز بخش‌های زیادی از خانه‌های روستا به خاطر سیلاب‌ها در زیر گل و لای مدفون شده است. همین سیلاب‌ها گاهی موجب می‌شود بخشی از خانه‌های روستا از زیر خاک نمایان شود. برای مثال در جریان سیلابی که در سال 2005 میلادی (1384 خورشیدی) رخ داد، حدود 55 خانه از زیر زمین نمایان شدند.

طراحی ساختمان‌ها به گونه‌ای است که شرایط مناسب برای هم‌زیستی دام و انسان را فراهم آورد. دامداری و کشاورزی پیشه اصلی مردم روستا بود، با این حال بخشی از آنان به فرش‌بافی، گلیم‌بافی و ورنی‌بافی نیز مشغول بوده‌اند. شکل ایجاد برخی خانه‌های روستا در مقابل موقعیت خورشید در طلوع و غروب، گمانه‌هایی را درباره گرایش ساکنان روستا به آیین میتراییسم به وجود آورده است.

خانه‌های حیله‌ور که تعداد آن‌ها حدود 200 باب تخمین زده می‌شود، در دل سنگ‌ها کنده شده است. این کار موجب شده، خانه‌ها در محیط اطراف خود استتار پیدا کنند و از گزند راهزنان و دشمنان در امان بمانند. به عقیده برخی افراد، نام این روستا نیز به همین ویژگی اشاره دارد. این نام از دو بخش «حیله» به معنای فریب و «ور» به معنای به کاربردن تشکیل شده‌ است، بدین ترتیب می‌توان نام روستا را «فریب‌دهنده» معنا کرد.

ثبت ملی روستای حیله‌ور

روستای صخره‌ای حیله‌ور در سال 2005 میلادی (1384 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.