روستای تاریخی صور و خانه‌های دست‌کند شگفت‌انگیز آن

در بخش‌های مختلف ایران، روستاهایی تاریخی وجود دارند که ساختار و معماری آن‌ها، بسیار جذاب و اعجاب آور است. روستای صور یکی از همین روستاهاست که به دلیل ساختار پلکانی و خانه‌های قدیمی دست‌کند خود شهرت دارد، خانه‌هایی که برخی کارشناسان را متقاعد کرده ارزش تاریخی روستا را با روستاهایی همچون کندوان مقایسه کنند.

روستای صور در کجا قرار دارد؟

این روستای تاریخی در دهستان بناجوی شمالی در بخش مرکزی شهرستان بناب واقع است. روستای صور در قسمت شمال شرقی بناب قرار دارد و فاصله آن با این شهر به 24 کیلومتر می‌رسد. منظره پیرامون روستا بسیار دیدنی است و رودخانه قلعه‌چای در دو کیلومتری شمال غرب روستا جاری است. همچنین کوه دوزلاغ در شمال، کوه پلی‌گونی در شرق و کوه فرهاد‌داش در جنوب شرق روستا واقعند.

تاریخچه روستای صور

روستای صور قدمتی سه هزار ساله دارد. ساختار روستای صور در گذشته، حالتی زیرزمینی داشته است و خانه‌های قدیمی آن، ساختاری دست‌کند دارند. به مرور زمان، ساکنان روستا به جای کندن خانه، اقدام به خانه‌سازی کرده‌اند و شکل امروزی روستا را به وجود آورده‌اند. در حال حاضر 28 خانه زیرزمینی در روستا باقی مانده که علی‌رغم امکان سکونت در آن، متروکه شده است.

برخی معتقدند حداقل از قرن چهاردهم میلادی (هفتم قمری) فضاهای دست‌کند که محیطی امن و مخفی برای افراد به وجود می‌آورد، برای اجتماع صوفیان مورد استفاده قرار می‌گرفت. جالب این که این محیط‌های تاریک، همگی از طریق راهروها و تونل‌هایی عمیق به یکدیگر وصلند. واحد‌های غارمانند دو سوی رودخانه میانی روستا نیز از طریق تونلی که از زیر دره می‌گذرد به یکدیگر راه دارند. بر اساس همین نشانه‌ها، شماری از کارشناسان شکل‌گیری چنین ساختاری را نتیجه تلاش اهالی روستای صور برای در امان ماندن از متجاوزان می‌دانند. به تدریج مخفی‌گاه‌ها به سکونت‌گاه‌های دائمی مردم روستا تبدیل شده و فضاهایی همچون محل نگهداری دام‌ها به آن اضافه شده است. چنین شکلی از معماری و طراحی فضا با امکانات قدیمی، یک شاهکار خلق کرده است.

معماری و ویژگی‌های روستای صور

روستا به شکلی دوطبقه ساخته شده است و خانه‌های امروزی، روی خانه‌های قدیمی قرار دارند. برخی کارشناسان شکل و معماری دست‌کند خانه‌های قدیمی روستا را با معابد مهرپرستان مقایسه می‌کنند، معابدی که معمولا در دل کوه و با کندن صخره‌ها درست می‌شد و تنها یک مدخل کوچک برای رفت و آمد به آن، به وجود می‌آمد. در خانه‌های قدیمی روستا، تمام امکانات و فضای مورد نیاز زندگی، همچون اتاق، طاقچه، تالار، آخور و سکو ایجاد شده است.

روستای صور را می‌توان یک روستای پلکانی دانست. به دلیل قرار گرفتن در دامنه کوه، خانه‌های روستا روی یکدیگر ساخته شده‌اند، به گونه‌ای که پشت بام هر خانه، حیاط خانه بالایی به شمار می‌رود.

در مرکز روستا چشمه‌ای پر آب قرار دارد که روستاییان آب آن را برای آشامیدن مورد استفاده قرار می‌دهند. به جز این چشمه، در اطراف روستا رودخانه و نهرهایی هم جاری است که آب فراوانی در اختیار اهالی قرار می‌دهد و امکان کشاورزی را فراهم می‌کند. با این وجود برای مدیریت بهتر آب‌ها، در گذشته یک قنات هم در روستا حفر شده است. اقلیم کوهستانی روستا موجب شده آب و هوای آن در زمستان‌ها، بسیار سرد باشد. همچنین در کوه‌های اطراف روستا، غارهای جذابی وجود دارد که شمار آن‌ها به 18 می‌رسد. خانه‌های دست‌کند در دو کرانه رودخانه میانی روستا، از جنوب روستا به شرق آن به چشم می‌خورند و هر کدام به جنوب و شمال امتداد یافته‌اند. برخی اتاق‌های دست‌کند فضایی بیضی‌مانند دارند و در بالای برخی از آن‌ها، گنبدی با نورگیری برای تامین روشنایی ساخته شده است.

خانه‌های دست‌کند به صورت کامل با کلنگ به وجود آمده‌اند و آثار ضربات کلنگ روی دیواره‌ها قابل مشاهده است. دقت در حفر این فضا به شکلی است که حلقه‌مانندهایی برای بستن افسار چارپایان در آغل‌های مخصوص نگهداری آن‌ها تعبیه شده است. ستون‌هایی نیز در میانه برخی فضاهای بزرگ‌تر دیده می‌شود که برای استحکام بیشتر کاربرد داشته‌اند. محل نگهداری احشام و چارپایان از دیگر فضاها جداست. در گوشه فضاهای دست‌کند، انباری‌هایی نیز برای نگهداری غذای ساکنان و احشام یا دیگر مایحتاج زندگی تدارک دیده شده است. در دیوارها و پایه‌های سنگی نیز طاقچه‌های کوچکی وجود دارد که محل قرار گرفتن پیه‌سوز بوده است.

ثبت ملی روستای صور

این روستای تاریخی در سال 2001 میلادی (1379 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	روستای تاریخی صور و خانه‌های دست‌کند شگفت‌انگیز آن
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	بناب
نوع	تاریخی,طبیعی
ثبت	بدون ثبت