غار الماس بهاباد، جلوه‌ای از زیباترین کنش‌های زمین‌شناسی

غارها برای آدمی، حس دوگانه‌ای از ترس و امنیت دارند. از یک سو این عوارض طبیعی نخستین محل‌هایی بوده‌اند که انسان اولیه در آن پناه گرفته و به نوعی در آن مسکن گزیده است و از سوی دیگر، به خاطر ظاهر غالبا مخوف و فضای تاریک‌شان، دستاویزی برای داستان‌پردازان شده‌اند تا از دل آن‌ها غول‌ها و هیولاهای عجیب و غریب خلق کنند! با این وجود همه این‌ها، غارها را باید یکی از جذاب‌ترین عناصر طبیعی به شمار آورد که زیستگاهی برای موجوداتی جالب هستند. چه بسا برای طبیعت‌گردان، دیدن یک غار با ظاهری متفاوت، جزء بزرگ‌ترین ماجراجویی‌ها باشد. در استان یزد، یکی از استان‌های مرکزی ایران، 42 غار کشف شده است.

اهمیت و ویژگی‌های غارهای یزد
غارهای استان عمدتا دارای دو یا چند دهانه هستند و در میانه آن‌ها حوضچه‌هایی از آب وجود دارد. در دسترس بودن ذخایر آب، یکی از دلایلی است که حیات را در این غارها ممکن کرده است. در برخی از غارهای یزد آثاری از سکونت انسان پیش از تاریخ دیده شده است. خلوت و دورافتادگی غارها سبب شده برخی از آن‌ها، به عبادتگاهی برای زردشتیان یزد تبدیل شوند، خصوصا در دوره‌ای که آنان از نظر اعتقادی با فشارهایی روبرو بودند و امکان برگزاری علنی مناسک عبادی تا حدی از آنان سلب شده بود. از این میان غارهای اشکفت یزدان در نزدیکی شهر عقدا و فراشاه اسلامی یا موبدان فیروز به این ویژگی معروف هستند.
در میان این غارها، غار الماس یا چیل به دلیل استقرار در کوه‌های غرب استان یزد و فاصله زیادی که از آبادی‌های اطراف و مسیرهای رفت و آمد دارد، بکر باقی مانده و ویژگی‌های طبیعی خود را حفظ کرده است. البته دشواری کاوش در غار و شکل طبیعی آن که به صورت حفره‌ای عظیم در زمین است، عامل دیگر بکر بودن آن محسوب می‌‌شود. غار الماس در شهرستان بهاباد، شرقی‌ترین شهرستان استان یزد واقع است. این شهرستان با استان کرمان هم‌مرز است و قرابت فرهنگی و مردم‌شناسی زیادی با آن دارد.

ویژگی‌های غار الماس
غار الماس وسعت زیادی دارد و تاکنون تمام ابعاد آن کشف نشده است. شماری از کاوش‌گران موفق شده‌اند در برخی قسمت‌های غار تا عمق 150 متری زمین به کاوش بپردازند. دشواری‌های فنی ورود به غار، از همان دریچه ابتدایی خودنمایی می‌کند. ورود به غار نیازمند دانش و مهارت فنی و ابزار و تجهیزات کافی است. ورودی غار در یک دامنه پرشیب قرار دارد و به شکل یک چاه مستطیلی‌شکل به ابعاد یک در 1.5 متر خودنمایی می‌کند.
به محض ورود به غار، زیبایی‌های آن رخ می‌نماید. دیواره‌های غار با ساختار نامنظم آهکی، به‌سان دیواری تزئین‌شده با گوهر‌های قیمتی است. در سال‌های اخیر فعالیت‌های معدنی و انفجارهایی که معدن‌کاوان به وجود آورده‌اند، بخش‌هایی از غار را دچار فروپاشی کرده، با این حال غار هنوز هم به عنوان محیطی پر رمز و راز، مورد توجه کاوش‌گران و ماجراجویان است.
زمین‌شناسان شکل‌گیری غار الماس بهاباد را به دوره پالئوزوئیک تا کرتاسه منسوب می‌کنند. بدین ترتیب شکل اصلی غار در زمانی نزدیک به 70 میلیون سال پیش شکل گرفته است، هر چند آن چه بر دیواره‌های غار دیده می‌شود، به مرور زمان و در نتیجه بارش، فرسایش و عوامل غیر طبیعی به وجود آمده و عمدتا نزدیک دو میلیون سال قدمت دارد.

بخش‌های غار الماس بهاباد
غار به طور کلی پنج بخش مجزا دارد: تونل ورودی، تالار اصلی، تالار شرقی، تالار غربی سطح یک و تالار غربی سطح دو. این اجزا به شکل عمودی و با شیبی بسیار تند در دل زمین فرو رفته‌اند. ورودی چاه‌مانند غار حدود 10 متر عمق دارد و به تالار اصلی ختم می‌شود. تالار اصلی بزرگ‌ترین فضای غار است و عرضی بین دو تا 9 متر، طولی حدود 37 متر و ارتفاعی شش متری دارد. این بخش به صورت شرقی غربی امتداد دارد. به دلیل ریزش بخش‌هایی از سقف و دیواره‌ها، تالار اصلی تزئینات آهکی کمتری دارد. در زیر ورودی تالار نیز حجم زیادی خاک و سنگ که بر اثر سیلاب به غار وارد شده، تلمبار شده است.
بخش شرقی غار تالاری بسیار مرتفع با طول و عرضی کمتر از تالار اصلی است. تزئینات آهکی مرجانی‌‌شکل این بخش از غار بسیار زیباست و به همین دلیل، از سوی غارنوردان «تالار مرجان» نامیده شده است.
پنج متر پایین‌تر از تالار اصلی، دالان کوچکی به قطر حدود پنج متر مشاهده می‌شود. از آن جا که در این قسمت غار جریان هوا وجود ندارد، تزئینات بسیار شفاف هستند. در پایین‌ترین قسمت غار، چاهی دوکی‌شکل قرار دارد که دهانه آن 12 متر و عمقش 15 متر است. قطر این چاه با نزدیکی به کف آن، کمتر می‌شود.

ثبت ملی غار الماس بهاباد
غار الماس بهاباد در سال 2019 میلادی (1398 خورشیدی) در فهرست میراث طبیعی ملی ایران ثبت شد.