قنات‌های دوقلوی بروات، سرآمد قنات‌های منطقه بم

در حفر قنات سه عنصر اصلی وجود دارد: شیب زمین، میزان آبدهی و نوع جنس خاک. هر کدام از این موارد به تنهایی نیازمند دانشی است که دستیابی به آن در صدها سال پیش، نشانه‌ای از پیشرفت‌های علمی مردم ایران است. استفاده از فن حفر قنات در سراسر سرزمین‌های گرم و خشک ایران دیده می‌شود. به طوری که برخی کارشناسان شمار قنات‌های حفرشده در ایران را بیش از 30 هزار حلقه تخمین می‌زنند. با توجه به این گستردگی، باید دانش حفر قنات و سایر دانش‌های پیرامون آن را بسیار فراگیر به شمار آورد و سطح علمی معماری کهن ایرانی را بسیار بالا دانست. مطالعه هر کدام از قنات‌های ایران موید این موضوع است... دو قنات «اکبرآباد» و «قاسم‌آباد» که به «قنات‌های دوقلوی بروات» نیز معروفند، نمونه‌ای کامل از قنات‌های ایرانی به شمار می‌روند که می‌توان در ساختار آن‌ها چیره‌دستی و مهارت معماران قنات را به خوبی مشاهده کرد.

جغرافیا و شکل‌گیری قنات‌های دوقلوی بروات
نام شهر بم، به خاطر ارگ بم، بزرگ‌ترین شهر خشتی جهان معروف است. این شهر در دشت بم، یک واحه بیابانی با میانگین بارش 60 میلی‌متر در سال واقع شده است. در این منطقه جریان دائمی آب‌های سطحی وجود ندارد، در عوض در فصول پرباران، روان‌آب‌هایی به وجود می‌آید که اثر عبور آن در دشت بم قابل تشخیص است. خشکی منطقه سبب شده مردم فناوری قنات را برای انتقال منابع آبی به کار گیرند و صدها حلقه قنات را در آن حفر کنند. قنات‌های دوقلوی بروات نیز در شهرستان بم در استان کرمان قرار دارند. این شهر در دو کیلومتری شرق بم و 199 کیلومتری جنوب شرقی کرمان واقع شده است.
دو رشته‌کوه در شمال و جنوب، این منطقه را در بر گرفته است و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی از کوه‌های جبال بارز در جنوب شهرستان بم صورت می‌گیرد. کوه‌های شمالی در برابر سفره آب زیرزمینی مانند یک دیواره عملی می‌کنند و امکان خروج آن از منطقه را از بین می‌برند. بدین ترتیب آب‌های زیرزمینی در چهار گسل بزرگی که در منطقه وجود دارد تقسیم می‌شوند. همین گسل‌ها منابع اصلی آب قنات‌های منطقه هستند و مردم منطقه از دوران باستان با علم به این موضوع، قنات‌های زیادی را حفر کرده‌اند، به طوری که برخی کارشناسان حوضه زمین‌شناسی بم را پرتراکم‌ترین منطقه قناتی در ایران می‌دانند.

تاریخچه و ویژگی‌های قنات‌های دوقلوی بروات
از میان 375 مسیر قناتی موجود در منطقه، 118 مسیر در منطقه بم- بروات قرار دارد. شبکه قنات‌ها از غرب به شرق، در مسیری سیلابی جریان پیدا کرده‌اند. شمار زیادی از این قنات‌ها همچون قنات‌های دوقلوی بروات، هنوز هم تامین‌کننده منابع آبی هستند و میراثی را پشتیبانی می‌کنند که از دو هزار سال پیش تاکنون با قنات سیراب شده‌اند. دبی قنات اکبرآباد و قاسم‌آباد به ترتیب حدود 8 و 139 لیتر بر ثانیه است. بدین ترتیب این قنات‌ها را باید جزء قنات‌های پر آب منطقه به شمار اورد. طول قنات اکبرآباد 1100 متر است و در مسیر آن 35 میله‌چاه حفر شده است. مادرچاه (چاه اصلی) قنات هفت متر عمق دارد و فاصله آن تا مظهر (محل خروج آب از کانال زیرزمینی) به 200 متر می‌رسد. قنات اکبرآباد 16 هکتار از اهالی پایین‌دست را آبیاری می‌کند. عمق مادرچاه در قنات قاسم‌آباد 44 متر است و مظهر آن با مادرچاه، 300 متر فاصله دارد. از آب قنات قاسم‌آباد برای آبیاری حدود 100 هکتار زمین و باغ کشاورزی استفاده می‌شود. هر چند گسل‌های متعددی در منطقه قرار دارد و زمین‌لرزه‌های مهیبی (همچون زمین‌لرزه 2003 میلادی/ 1382 خورشیدی بم) در این منطقه به وقوع پیوسته، ساختار قنات‌ها سالم و دست‌نخورده باقی مانده است. عمر قنات‌های دوقلوی بروات بین دو هزار تا 2500 سال تخمین زده می‌شود.

ثبت جهانی قنات‌های دوقلوی بروات
در سال 2016 میلادی (1395 خورشیدی) 11 قنات ایرانی با فناوری‌های مختلف و قدمتی بین 200 تا 2500 سال در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند که قنات‌های اکبرآباد و قاسم‌آباد از آن جمله بودند. ساختار منحصر به فرد دوقلوی این قنات‌ها یکی از دلایلی بود که کارشناسان را به ثبت جهانی این اثر متقاعد کرد. ثبت ملی قنات اکبرآباد در سال 2014 میلادی (1393 خورشیدی) انجام شد.