آرامگاه شیخ محمود شبستری، مکانی با حال و هوای عرفان و ادب اسلامی

شبستر یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی است که به سبب قرار گرفتن در منطقه‌ای سرسبز، مناظر طبیعی فراوانی دارد. در این شهر آثار تاریخی فراوانی نیز وجود دارد که مقبره شیخ محمود شبستری، یکی از معروف‌ترین آن‌هاست.

شیخ محمود شبستری که بود؟

سعدالدین محمود شبستری، عارف و شاعر ایرانی است که در سال 678 هجری قمری (1279 میلادی) در شبستر به دنیا آمد. شبستر در آن زمان یک روستا بود. علی‌رغم آن که عمر شیخ محمود دراز نبود و تنها 33 یا 38 سال طول کشید، به دلیل سرودن منظومه عرفانی «گلشن راز» شهرت فراوان پیدا کرد. علاوه بر این، وی در علوم مختلف زمان خود سررشته داشت و آثار دیگری را نیز به نظم و نثر، نوشت.

شبستری در حیات خود به کرمان رفت و در آن جا ازدواج کرد. بعدها فرزندان شیخ محمود طایفه‌ای را با نام خواجگان در آن منطقه ایجاد کردند. البته درنگ شیخ محمود در کرمان چندان دراز نبود و او سال‌های آخر عمر خود را در شبستر سپری کرد.

شیخ محمود در «گلشن راز» اندیشه‌های عرفانی خود را در قالب حدود دو هزار بیت بیان کرده است. هر چند حجم این اثر زیاد نیست، آن را یکی از گنجینه‌های ادبیات عرفانی فارسی معرفی می‌کنند. در گلشن راز همچون آثاری که از بزرگان ادب پارسی نظیر مولانا و عطار به جا مانده، از زبان داستان و تمثیل برای بیان نکات عرفانی و حکمی استفاده شده است. ارزش بالای این منظومه سبب شده ترجمه‌هایی در زبان‌های مختلف از آن منتشر شود، همچنین در طول سال‌هایی که این منظومه مورد توجه ادیبان و عارفان بوده، شرح‌های زیادی بر آن نوشته شده و آثاری به تقلید از آن به رشته تحریر درآمده است.

ویژگی‌های مقبره شیخ محمود شبستری

شیخ محمود شبستری به عنوان یکی از ادیبان و عارفان به‌نام ایرانی، شناخته می‌شود و آرامگاه وی، هر ساله پذیرای بسیاری از دوستداران ادب و فرهنگ ایران است. این مقبره در دوره تیموریان (1370 تا 1506 میلادی) ساخته شده است.

گفته می‌شود تیمور گورکانی، ملقب به تیمور لنگ، شخصا دستور ساخت این مقبره را در سال 1378 میلادی (780 هجری قمری) صادر کرد. شیوه ساخت و سبک معماری بنا مبتنی بر شیوه ایرانی اسلامی است و مزار شیخ محمود، در میانه آن قرار دارد.

در طول چند قرنی که از عمر این مقبره می‌گذرد، چند بار عملیات مرمت روی آن انجام شده است، از جمله در دوره قاجار (قرن نوزدهم میلادی) که حاج میرزا آغاسی بانی این کار بود. آرامگاه بهاءالدین یعقوب تبریزی، یکی دیگر از عارفان متاخر شبستر، در کنار قبر شیخ محمود است، بدین ترتیب دو سنگ قبر در این مقبره به چشم می‌خورد. هر دو سنگ قبر موجود روی بنا از جنس سنگ مرمر است و در سال 1850 میلادی (1229 خورشیدی) نصب شده است. روی این سنگ قبر سال وفات شیخ محمود 699 خورشیدی (1320 میلادی) ذکر شده که بر این اساس، بر خلاف روایت مشهور، وی باید در حدود 50 سال عمر کرده باشد!

در باغچه مقبره چند سنگ حجاری‌شده به چشم می‌خورد که از میان‌ آن‌ها، سه سنگ جالب توجه هستند؛ دو ‌قطعه شبیه صندوق هستند و یکی پایه‌ای مقرنس دارد. مقبره شیخ محمود شبستری در حال حاضر به یک مجموعه فرهنگی و ادبی تبدیل شده است. در این مجموعه کتابخانه عمومی و تخصصی در زمینه ادب و عرفان اسلامی و یک سالن همایش‌ها به وجود آمده است. همچنین امکاناتی تفریحی برای بازدیدکنندگان از این مجموعه، در دسترس است.

در مجموع فضای این مجموعه به شکلی است که بازدیدکنندگان را به حال و هوای عرفانی فرهنگ ایرانی اسلامی دعوت می‌کند. وجود این مقبره در میانه شهر شبستر، امکان دسترسی آسان بازدیدکنندگان را فراهم کرده است.

ثبت ملی آرامگاه شیخ محمود شبستری

در سال 2001 میلادی (1380 خورشیدی) این آرامگاه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.