محله کهنو، از برج کبوترخانه تا آتش مقدس زرتشتیان

یزد به عنوان یکی از شهرهای ایران شناخته می‌شود که از گذشته‌های خیلی دور، اقلیتی زرتشتی در آن زندگی می‌کردند. محله کهنو یا کسنویه، یکی از محلات یزد است که زرتشتیان و مسلمانان از گذشته در آن اقامت داشتند.

گفته می‌شود نخستین زرتشتیان یزد از جایی در خراسان بزرگ به این شهر کوچ کرده‌اند تا بتوانند در این شهر، آیین خود را حفظ کنند. یکی از مهم‌ترین خانواده‌های محله کهنو، «دمهری»ها هستند که تبار خود را به «ده‌میر» در خراسان می‌رسانند.

ویژگی‌های محله کهنو

این محله نخستین محله‌ای است که در صورت ورود از دروازه قرآن یزد، با آن مواجه خواهید شد. محل قرارگیری محله کهنو در شمال یزد است و محلات محمودآباد، سیدصحرا، نصرآباد و امیرآباد در مجاورت آن قرار دارند. در کهنو آثار تاریخی قابل توجهی وجود دارد.

تا چندی پیش این محله مرز مشخصی داشت و دیوارهایی گرد آن دیده می‌شد، ولی امروز با گسترش شهرنشینی، این مرز‌ها از بین رفته است.

برخی اهالی محله کهنو به کشاورزی مشغولند و زمین‌های زراعی آنان کمی دورتر از منطقه مسکونی آن، در جایی که به «ماردیوو» مشهور است، قرار دارد.

محله زرتشتیان در کهنو

زرتشتیان محله در بخشی از آن که کوچه شهربانو نام دارد، گرد آمده‌اند. در ابتدای کوچه، یک درمهر قرار دارد که چند دهه پیش، روی درمهر قدیمی محله ساخته شده است. درمهر محلی است که آتش مقدس زرتشتیان در آن نگه‌داری می‌شود. درمهر اتاقی مخصوص نگهداری آتش دارد و فردی به عنوان «آتشبد» وظیفه دارد از این آتش نگهداری کند. مقام آتشبدی نزد زرتشتیان به صورت موروثی منتقل می‌شود.

در کنار درمهر کهنو، یک تالار کوچک و یک تالار بزرگ قرار دارد که برای برگزاری مراسم آیینی زرتشتیان به کار می‌رود. ظرفیت تالار بزرگ حدود 150 نفر و ظرفیت تالار کوچک حدود 60 نفر است.

برج کبوترخانه محله کهنو

کبوترخانه‌ها ساختمان‌هایی کهن هستند که معمولا به شکل استوانه ساخته می‌شدند تا کبوترها و دیگر پرندگان در آن جمع شوند و کود آن‌ها به مصارف کشاورزی برسد. کود کبوتر در گذشته در چرم‌سازی و ساخت باروت هم کاربرد داشته، از این رو ساخت کبوترخانه در دوران صفویه (1501 تا 1736 م.) متداول بوده است و نمونه‌های زیادی از چنین بناهایی در اصفهان و یزد وجود دارد. قدمت این برج نیز به همان دوره بر می‌گردد. کبوترخانه‌ها بر اساس اندازه خود بین هزار تا 40 هزار کبوتر را در خود جا می‌دادند.

این برج در حال حاضر در بوستان کسنویه واقع است. پیش از آن که این بوستان ساخته شود، کبوترخانه محله کهنو در میان دو باغ (باغ وزیر و باغ باغی‌ها) قرار داشت و اطراف آن چند ساختمان خشتی دایر بود.

برج کبوترخانه 15.4 متر ارتفاع دارد. پیش از آن که بوستان کسنویه بنا شود، ارتفاع برج 16.2 متر بود. به نظر می‌رسد ارتفاع اولیه برج در حدود 21 متر بوده است، ولی قسمت‌های بالایی برج در حال حاضر به دلیل فرسایش، تخریب شده است. برج کسنویه در سال 2002 م. به عنوان اثری ملی در فهرست آثار فرهنگی ایران به ثبت رسید.

حسینیه و آب‌انبار محله کهنو

در محله کهنو مسلمانان نیز در کنار زرتشتیان سکونت داشتند، از این رو حسینیه‌ای که تاسیس آن به اواخر دوره صفویه (قرن هجدهم) برمی‌گردد، در این محله به چشم می‌خورد. این حسینه در سال 2007 م. در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. درون حسینیه آب‌انباری قرار دارد که می‌توان آن را جلوه‌ای از هنر معماری دوران صفویه دانست. این آب‌انبار با استفاده از خشت، آجر، گچ و ساروج ساخته شده است. تزئینات به کار رفته در ورودی و گنبد آب‌انبار که با استفاده از آجرکاری شکل گرفته، بسیار دیدنی است. ورودی آب‌انبار محله کهنو در قسمت شرقی حسینیه این محله قرار دارد.

نخلی با حدود هشت متر اندازه، در کنار حسینیه وجود دارد که هر سال در روز عاشورا (دهم محرم) اهالی محله آن را روی دوش خود حمل می‌کنند. این مراسم نمادین، بازسازی تشییع پیکر امام حسین(ع)، پیشوای سوم شیعیان محسوب می‌شود.

اطلاعات

نام	محله کهنو، از برج کبوترخانه تا آتش مقدس زرتشتیان
کشور	ایران
ناحیه	یزد
شهر	یزد
نوع	تاریخی
ثبت	بدون ثبت