مسجد جامع سراب، استوار و برقرار از دل تاریخ

در ایران، از گذشته‌های دور، هر شهر یک مسجد جامع دارد که گردهمایی‌های مهم و مراسم عبادی در آن برگزار می‌شود. از میان تمام مساجد جامع ایران که در سده‌های گذشته بنا شده‌اند، تعداد کمی هنوز هم کارآیی خود را حفظ کرده و برای فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی کاربرد دارند. مسجد جامع سراب، یکی از همین مساجد است که پس از 550 سال، هنوز هم محلی برای حضور مردم و برگزاری مراسم عبادی است.

تاریخچه و ویژگی‌های مسجد جامع سراب

دیرینگی مسجد جامع سراب به قرن پانزدهم میلادی (قرن نهم خورشیدی) باز می‌گردد. کتیبه‌ای که در ورودی شرقی مسجد به چشم می‌خورد، با خط نسخ نوشته شده است. این نوع کتیبه‌نویسی در دوره حکومت گورکانیان و ترکمانان آق‌قویونلوها رواج داشت. به نظر می‌رسد این کتیبه در زمان سلطنت ابونصر اوزون حسن آق‌قویونلو (اوزون حسن به معنای «حسن دراز» یا «حسن بلند» است) نصب شده باشد. وی یکی از سلاطین مقتدر سلسله آق‌قویونلوها بود که بر بخش‌هایی از ایران، عراق، شرق آناتولی، ارمنستان و جمهوری آذربایجان حکومت پیدا کرد و امپراتوری خود را بنیان نهاد. این امپراتوری مدتی دراز عمر نکرد. اوزون حسن سلطنت خود را در سال 1453 میلادی (832 خورشیدی) به مرکزیت دیاربکر عراق آغاز کرد و در سال 1471 میلادی (850 خورشیدی) تبریز را پایتخت خود قرار داد. وی در ششم ژانویه 1478 میلادی (16 دی 856 خورشیدی) درگذشت.

در حفاری‌هایی که اخیرا در مسجد جامع سراب به عمل آمده مشخص شده مسجد امروزی، روی بقایای یک مسجد قدیمی‌تر بنا نهاده شده است.

معماری و تزئینات مسجد جامع سراب

بر خلاف بسیاری از مساجد، مسجد جامع سراب مناره ندارد. یک شبستان بزرگ و یک حیاط کوچک در قسمت غربی، به همراه دو ورودی، اجزای عمده این بنا را تشکیل می‌دهد. در داخل مسجد نیز تزئینات خاصی دیده نمی‌شود، فقط در بخش جنوبی آن، سه محراب به چشم می‌خورد. از میان این سه، دو محراب تزئینات ساده گچی دارند و یکی با کاشی لعابدار زرین‌فام مزین شده است.

محراب کاشی‌کاری‌شده، 142 سانتی‌متر ارتفاع دارد و عرض محدوده کاشی‌کاری‌شده آن 152 سانتی‌متر است. در داخل این محراب کاشی‌ یک‌پارچه با نقوش اسلیمی، ختایی و لعاب فیروزه‌ای به چشم می‌خورد. کتیبه‌ای به عرض 30 سانتی‌متر از جنس کاشی نقش‌برجسته، در این محراب وجود داشته است. هر چند بیشتر این کتیبه آسیب دیده، ولی از باقیمانده آن این طور برداشت می‌شود که قدمت ساخت محراب، به 500 سال می‌رسد.

شبستان مسجد مجموعه‌ای از گنبدها دارد که بیشتر آن‌ها روی طاق جناقی و ستون ساخته شده‌اند. مسجد منبری چوبی دارد که ارتفاع آن 2.1 متر و طولش 3.6 متر است. این منبر هفت پله بلند دارد که خطیب در هنگام سخنرانی، برای آن که همه جمعیت او را به خوبی ببینند و صدایش را بشنوند، از آن بالا می‌رفت. نام واقف منبر با خط ثلث زیبا که با چوب سفید منبت‌کاری شده، در بالای منبر مشاهده می‌شود.

ورودی‌های مسجد، یکی در شرق آن و دیگری در غرب قرار دارد. بالای ورودی شرقی، یک کتیبه از جنس سنگ مرمر نصب شده است که روی آن مطالبی به خط نسخ نوشته شده است. بر اساس این کتیبه، قدمت مسجد به دوره ترکمانان آق‌قویونلو و تاریخ 875 هجری قمری (1470 میلادی) بر می‌گردد. نام «حاجی رفیع‌الدین بن الحاجی مشیرالدین» به عنوان بانی ساخت مسجد روی این کتیبه نقش بسته است. پس از ورود به مسجد از این قسمت، باید 10 پله برای رسیدن به صحن و شبستان پشت سر گذاشته شود. ورودی غربی نیز با هفت پله سنگی بلند به حیاط کوچک غربی متصل می‌شود.

نکته جالب درباره این مسجد، تداوم استفاده از آن است، به طوری که بسیاری از مراسم مذهبی در طول سال، در این مکان برگزار می‌شود و یکی از مهم‌ترین محل‌ها برای تجمع و فعالیت‌های اجتماعی مردم به شمار می‌آید. این مسجد در بافت قدیمی سراب و در یکی از محلات میانی شهر قرار دارد.

ثبت ملی مسجد جامع سراب

مسجد جامع سراب در نخستین روز سال 1347 خورشیدی برابر با 21 مارس 1968 میلادی، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اطلاعات

نام	مسجد جامع سراب، استوار و برقرار از دل تاریخ
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	سراب
نوع	تاریخی,دینی
ثبت	ملی