چشم‌انداز باستان‌شناسی منطقه فارس و سه منطقه تاریخی آن

چشم‌انداز باستان‌شناسی منطقه فارس، میراث ثبت‌شده ایران در فهرست یونسکو است. این چشم‌انداز شامل هشت محوطه و سه منطقه باستانی (فیروزآباد، بیشاپور و سروستان) است و در جنوب غربی استان فارس واقع است.

فارس پیش از ورود اسلام به ایران، محل تشکیل سلسله‌هایی قدرتمند بود و عیلامی‌ها (3200 تا 2700 پیش از میلاد)، اشکانیان (247 تا 224 پیش از میلاد)، هخامنشیان (550 تا 330 پیش از میلاد) و ساسانیان (224 پیش از میلاد تا 642 میلادی) در آن حکومت تشکیل دادند. شیراز امروز، بخشی مهم در تاریخ این حکومت‌ها بوده است، اما دیگر شهرستان‌های استان فارس نیز آثاری مهم از این حکومت‌ها در خود دارند.

چشم‌انداز باستان‌شناسی منطقه فارس، پایتخت‌های 400 ساله

استان فارس به مدت حدود 400 سال، پایتخت‌های ساسانیان را در خود داشته است. 30 سنگ‌نگاره تاریخی و بقایای جاده‌های مربوط به دوره‌های ساسانی در این استان وجود دارد و باشکوه‌ترین بناهای به جا مانده از این حکومت در این منطقه دیده می‌شود. بیش از سه هزار اثر ارزشمند در این منطقه کشف شده که به محوطه‌های تاریخی آن تعلق دارد. از بین این محوطه‌ها، بیشاپور، فیروزآباد و سروستان از همه معروف‌تر هستند.

این سه شهر به همراه فسا و داراب، راه شریانی دوره ساسانی را تشکیل می‌دادند که در زمان خود، محل عبور کاروان‌های تجاری و رفت و آمد ارتش و مقامات حکومتی بود. بیشاپور در 60 کیلومتری شمال غرب فیروزآباد، سروستان در شمال غرب فیروزآباد و شرق فسا واقع است.

بیشاپور

کازرون نزدیک‌ترین شهر امروزی به بیشاپور به شمار می‌‌رود. شاپور اول (سلطنت از 240 تا 270 م.) دستور ساخت این شهر را صادر کرد. وی بیشاپور را در منطقه‌ای خوش‌ آب و هوا و با مشارکت رومیان در بند، بنا نهاد. به خاطر حضور رومیان در ساخت این اثر، شباهت‌هایی میان آن و بناهای رومی قابل تشخیص است. ایوان موزاییک، معبد آناهیتا، کاخ سلطنتی، تالار تشریفات، گرمابه و کاروانسرا، از جمله بقایای آثار تاریخی به جا مانده از این شهر محسوب می‌شود. غار شاپور که مجسمه عظیم‌الجثه شاپور در آن قرار دارد، در نزدیکی شهر قدیمی بیشاپور واقع است.

فیروزآباد

فیروزآباد نخستین پایتخت ساسانیان بوده است. فاصله این چشم‌انداز باستان‌شناسی با شیراز، 110 کیلومتر است. مهم‌ترین بنای این منطقه، کاخ اردشیر بابکان است. این کاخ تالارهایی تو در تو دارد و هنوز پس از 18 قرن، گچ‌بری‌های بخش‌هایی از آن بدون تغییر باقی مانده است. چهار ساختمان گنبدی این کاخ، از ویژگی‌های منحصر به فرد آن به شمار می‌رود. قلعه دختر در شش کیلومتری شمال فیروزآباد، شهر باستانی گور، رصدخانه و سنگ‌نگاره چهار شاهزاده دیگر بناهای موجود در این شهر است.

سروستان

در شهر قدیمی سروستان، کاخ ساسانی، قلعه گبری، قلعه برزو، آرامگان شیخ یوسف سروستان و چندین کتیبه تاریخی وجود دارد که آن را به یکی از مناطق ارزشمند چشم‌انداز باستانی فارس تبدیل کرده است. کاخ ساسانی سروستان از جمله آثار به جا مانده ساسانیان است که احتمالا در آن دوره به عنوان محل استراحت شکارچیان مورد استفاده قرار می‌گرفت. این کاخ چند ایوان و یک تالار مرکزی دارد و معماری منحصر به فرد ساسانیان در ساخت گنبد آن، زبانزد است. این کاخ در 9 کیلومتری جنوب شهر سروستان قرار دارد و در وسعتی بالغ بر 25 هکتار احداث شده است. سنگ و گچ عمده مصالح ساخت این بنا به شمار می‌رود. بنای کاخ ساسانی سروستان 13 متر طول و 18 متر عرض دارد. شباهت این بنا به کاخ فیروزآباد بسیار زیاد است، هر چند از نظر وسعت، کوچک‌تر از آن محسوب می‌شود.

اهمیت چشم‌انداز باستان‌شناسی منطقه فارس

وجود هشت اثر شاخص از نظر معماری، دو شهر باستانی، هشت نقش برجسته، یک قلعه و دو کاخ که هر کدام محلی برای چندین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی است، برای بیان اهمیت و جایگاه ویژه این منطقه کافی است. تنها در شهرستان فیروزآباد فارس، پنج اثر تاریخی به ثبت جهانی رسیده است: قلعه دختر، نقش برجسته تاج‌گذاری و پل مهرنرسه، نقش برجسته پیروزی، کاخ اردشیر بابکان و شهر گور. شهر گور با طراحی دایره‌ای‌شکل، به عنوان یکی از ویژه‌ترین شهرهای باستانی ایران شناخته می‌شود. همچنین کاخ اردشیر بابکان که در قرن سوم میلادی تاسیس شده، از نظر برخی باستان‌شناسان کاخی برای شاه نبوده، بلکه به برگزاری آیین‌های مذهبی دین زرتشت تعلق داشته است.

اطلاعات

نام	چشم‌انداز باستان‌شناسی منطقه فارس و سه منطقه تاریخی آن
کشور	ایران
ناحیه	فارس
نوع	تاریخی
ثبت	یونسکو