برج طغرل، پس از 900 سال همچنان پرابهت و باصلابت

ایران سرزمینی کهن است که از دوران باستان تا کنون، روزگار پر ماجرایی بر آن گذشته است. در طول تاریخ مردم ایران رویدادهای فراوانی را از سر گذرانده‌اند. رهاورد این رویدادها، تاریخی پربار و فرهنگی ریشه‌دار است و البته، آثار تاریخی فراوانی که ایران را از لحاظ برخورداری از جاذبه‌ها و اماکن گردشگری به کشوری یگانه تبدیل کرده است. تنوع آثار تاریخی ایران به اندازه‌ای است که شاید برای گردشگری که به این کشور سفر می‌کند، انتخاب مقصد دشوارترین کار باشد! با این حال برخی شهرهای ایران، در نگاه گردشگران شناخته‌شده‌تر هستند و دسترسی به آثار تاریخی آن آسان‌تر است. از این رو شاید شناخت دیدنی‌های چنین شهرهایی برای گردشگران راهگشا باشد. تهران به عنوان پایتخت ایران، شهری گردشگرپذیر با تاریخی کهن است و خصوصا در منطقه «ری» آثار دیدنی فراوانی دارد. «برج طغرل» از دیدنی‌های شهر ری است؛ بنایی که یک آرامگاه به شمار می‌آید و قدمت آن از 900 سال فراتر می‌رود.

تاریخچه و ویژگی‌های برج طغرل

ساخت برج طغرل را به دوران سلجوقیان (1037 تا 1194 میلادی) نسبت می‌دهند. به عقیده مورخان، این برج به دستور «طغرل‌بیگ» تاسیس شده است. طغرل‌بیگ پایه‌گذار سلسله سلجوقیان بود و از 1037 تا 1063 میلادی (429 تا 455 هجری فمری) بر پهنه‌ای وسیع که از خراسان تا قفقاز و آناتولی گسترده شده بود، حکومت کرد. طغرل مدتی پس از رسیدن به حکومت، ری را پایتخت خود قرار داد. برج طغرل یک بنای آرامگاهی است ولی درباره هویت فردی که در آن دفن شده است، اختلافاتی وجود دارد. چنان که از نام بنا برداشت می‌شود و شماری از کارشناسان نیز آن را تایید کرده‌اند، فرد مدفون در بنا طغرل‌بیگ است، ولی برخی متون تاریخی به احتمال دفن نوادگان طغرل (آلب ارسلان و طغرل سوم) اشاره کرده‌اند. چند گمانه‌زنی دیگر هم درباره فرد یا افراد مدفون در بنا وجود دارد.

تصویری قدیمی از برج طغرل که احتمالا به قرن نوزدهم باز می‌گردد

معماری برج طغرل

در برج طغرل همچون دیگر بناهای آرامگاهی دوره سلجوقی، از خشت و آجر استفاده شده است. استفاده از ملات ساروج که در بناهای قدیمی ایرانی به وفور مشاهده می‌شود، یکی از دلایل استحکام و ماندگاری برج طغرل به شمار می‌آید. بنا به شکل مدور ساخته شده و مساحت آن حدود 48 متر مربع است. ارتفاع بنا بدون در نظر گرفتن گنبد به 20 متر می‌رسد. این گنبد مخروطی‌شکل به مرور فرو ریخته است. در نمای بیرونی 24 فرورفتگی و برآمدگی به چشم می‌آید. به عقیده کارشناسان چنین ساختاری به جز زیبایی‌بخشی به بنا، آن را مستحکم می‌کرد و برای تشخیص زمان مورد استفاده قرار می‌گرفت. از این برج به عنوان نشانه‌ای برای مسافران نیز استفاده می‌شد، به شکلی که شب‌ها بر بالای آن آتشی می‌افروختند تا کسانی که در راه مانده‌اند مسیر خود را پیدا کنند. جاده ابریشم که برای قرن‌ها یک مسیر تجاری پرتردد بود، از نزدیکی ری عبور می‌کرد و کاروان‌های زیادی از مسیرهای نزدیک برج طغرل عبور می‌کردند.

دو ورودی در شمال و جنوب، امکان ورود به فضای داخلی برج را فراهم می‌کند. بنا یک ورودی با نقش و نگارهایی دیدنی داشته که امروز آثار کمی از آن باقی مانده است. قطر فضای داخلی بنا نزدیک پنج متر است. برج طغرل در طول حیاتش چندین بار مورد مرمت قرار گرفته است. بازسازی برج در سال 1883 میلادی (1301 هجری قمری) به دستور ناصرالدین‌شاه (سلطنت از 1848 تا 1896 میلادی) آن را از خطر نابودی حفظ کرد، ولی موجب شد برخی ظرافت‌ها و تزئینات بنا از میان برود. یکی از آخرین اقداماتی که برای مرمت بنا صورت گرفت، به سال 1998 میلادی (1377 خورشیدی) باز می‌گردد. مرمت بنا در جریان این عملیات دو سال به طول انجامید.

برج طغرل از دور کمی کج به نظر می‌رسد. این کجی در چند دهه اخیر با حفاری‌ها و ساخت و سازهایی که در اطراف برج به وقوع پیوسته ایجاد شده است.

فضای داخلی برج طغرل

ثبت ملی برج طغرل