جنگل ارس باجگان، تنها ذخیره‌گاه جنگلی استان یزد

با وجود آن که بیشتر سطح ایران را سرزمین‌های خشک فرا گرفته، گونه‌های گیاهی متفاوتی همچون ارْس در بخش‌هایی از آن می‌رویند. این گونه‌ها بسیار ارزشمند هستند و علاوه بر خلق مناظر طبیعی جذاب، برای مطالعات گیاه‌شناسی و جانورشناسی بسیار مهم شمرده می‌شوند.

ارس و ویژگی‌های آن
ارس یا سرو کوهی گونه‌ای دیرزی‌ است و در ارتفاعات بالای دو هزار متر از سطح دریا رشد می‌کند. این گیاه بیش از 50 گونه متفاوت دارد و در نیم‌کره شمالی، از شمالگان تا جنگل‌های بارانی آفریقا یافت می‌شود. ارس تقریبا با همه انواع آب و هوایی هم‌خوانی پیدا کرده است. عمر شماری از گونه‌های این درخت تا دو هزار سال نیز تخمین زده می‌شود.
سرو کوهی یک گیاه سوزنی‌برگ است و در مقابل حشرات و آفات پایداری بالایی دارد. به سبب همین پایداری، به ندرت درخت ارسی را می‌توان یافت که به دلیل آفت‌زدگی یا عوامل طبیعی خشک شده باشد. یکی از عوامل تفاوت‌های ریخت‌شناسانه درختان ارس، تلاش آن‌ها برای در امان ماندن از گزند آفات و حشرات و سازگاری با ناملایمات طبیعی از طریق تغییر شکل است. این درخت تنها از طریق کشت بذر رشد می‌کند، ولی در طبیعت، قرار گرفتن دانه‌های موجود در مدفوع جانورانی همچون کلاغ، گراز یا خرس در شرایط مناسب رشد، عاملی برای تکثیر آن شمرده می‌شود.
گونه‌هایی از این درخت با شرایط آب و هوایی ایران و کم‌آبی آن، هم‌زیستی پیدا کرده‌اند و به عنوان گونه‌های بومی ایران شناخته می‌شوند. استان یزد یکی از مناطق ایران محسوب می‌شود که جنگل ارس در آن وجود دارد. جنگل‌های ارس این منطقه در اطراف روستای باجگان روییده‌اند. باجگان روستایی از توابع شهرستان بافق در جنوب شرقی استان یزد است که به خاطر معماری سنگی خانه‌هایش شهرت دارد. میانگین دمای هوای باجگان نسبت به دیگر مناطق یزد پایین‌تر است، ولی از نظر بارندگی منطقه‌ای پرباران محسوب نمی‌شود. جنگل ارس اطراف این روستا ذخیره‌گاهی ارزشمند به شمار می‌رود و از مناظری بسیار بدیع برخوردار است.

جنگل‌های ارس باجگان
جنگل ارس در غرب روستای باجگان قرار دارد و از شمال، غرب و جنوب به کوه‌های اطراف محدود می‌شود. جنگل ارس باجگان تنها ذخیره‌گاه جنگلی استان یزد به شمار می‌رود. مساحت این جنگل حدود 700 هکتار است و در آن درختان کهنسال پرشماری یافت می‌شود. برخی اهالی محلی عمر شماری از این درختان را بیش از هزار سال می‌دانند. جنگل ارس باجگان پوشش گیاهی پراکنده‌ای دارد. به خاطر آن که ارس در ارتفاعات می‌روید، رسیدن به بخش اصلی جنگل، تنها با پیاده‌روی و کوه‌پیمایی در دو مسیر صخره‌ای، یکی در شمال غربی روستای باجگان (دره شادکام) و دیگری در شرق این روستا، میسر است. مسیر پیاده‌روی بیش از دو کیلومتر است، ولی دیدن آسمان آبی و ابرهای سپید از لابلای شاخ و برگ در هم تنیده ارس، در سکوت بی‌همتای کوه‌های اطراف، ارزش پیمودن این راه را دارد!
ارس‌های منطقه باجگان از 60 سانتی‌متر تا بیش از 20 متر ارتفاع دارند و قطر تنه آن‌ها گاهی به دو متر هم می‌رسد. این درختان در تمام طول سال سبز هستند و به دلیل آن که بر خلاف بسیاری از گونه‌های سوزنی‌برگان، رشد افقی قابل توجهی دارند، پناهگاهی مناسب برای در امان ماندن از تابش آفتاب گزنده تابستان به شمار می‌روند.
مردم باجگان و مناطق اطراف، ارس را بسیار محترم می‌شمارند و آن را نمادی از استقامت و صبوری می‌دانند. آنان از چوب ارس برای ساخت سقف خانه یا به عنوان ستون ساختمان استفاده می‌کنند، ولی در قطع شاخه و تنه درخت به گونه‌ای عمل می‌کنند که کمترین آسیب به آن وارد شود و در ادامه حیاتش مشکلی پیش نیاید. برگ، دانه‌ها و صمغ این درخت در صنایع عطرسازی استفاده می‌شود. اهالی محلی در گذشته از دانه‌های این درخت برای درمان برخی امراض، مانند درد گوش بهره می‌بردند.

ثبت ملی جنگل‌های ارس باجگان
این منطقه در سال 2017 میلادی (1395 خورشیدی) در فهرست آثار ملی طبیعی ایران به ثبت رسید.