کاروانسرای بستک، استراحتگاهی در مسیر تجاری خلیج فارس

وقتی از «کاروانسرای ایرانی» سخن به میان می‌آید، موضوع چیزی فراتر از یک اثر تاریخی است. کاروانسرای ایرانی علاوه بر این که روایتگر دوره‌ای طولانی از تاریخ ایران محسوب می‌شود، جلوه‌ای از شکوه زندگی ایرانی و قریحه معماران و هنرمندان گمنامی است که قرن‌ها پیش چهره در خاک کشیده‌اند و جز این بناها، یادگاری از آنان بر جای نمانده است. اگرچه می‌توان جلوه‌های زیبایی‌شناسی را در تمام کاروانسراهای ایرانی مشاهده کرد، ولی اگر به دنبال دیدن یکی از جذاب‌ترین نمونه‌های کاروانسرای ایرانی هستید، باید به جنوب ایران سفر کنید؛ به «بستک»، جایی که «کاروانسرای بستک» در آن قرار دارد.

موقعیت جغرافیایی کاروانسرای بستک

بستک شهری در جنوب ایران و غرب استان هرمزگان به شمار می‌آید. این شهر در طول تاریخ به دلیل موقعیت جغرافیایی خود اهمیت داشته و در دوره‌هایی مرکز استقرار حکومت‌های محلی بوده است. بدین ترتیب در بستک می‌توان آثار تاریخی متعددی را مشاهده کرد. بستک در منطقه‌ای کوهستانی در جنوبی‌ترین بخش‌های «رشته‌کوه زاگرس» قرار دارد، با این حال آب و هوای آن گرم و خشک است و بارندگی سالانه آن معمولا بین 100 تا 200 میلی‌متر تغییر می‌کند... وجود کاروانسرای بستک، به خاطر عبور کاروانیان در مسیر قدیمی شیراز، لار، بندرلنگه و بندرعباس و نشان‌دهنده رونق تجارت در این منطقه است.

ویژگی‌ها و معماری کاروانسرای بستک

تاریخچه کاروانسرای بستک یا -چنان که در میان مردم محلی مشهور است- «کارمُسرای احمدخان» به دوره قاجاریه (قرن نوزدهم میلادی) باز می‌گردد. برخی منابع پیشینه بنا را به دوره صفویه (قرن شانزدهم میلادی) نسبت می‌دهند. کاروانسرا 912 متر مربع وسعت دارد و آن را از سنگ و ملات گچ و ساروج ساخته‌اند. یک حیاط بزرگ در مرکز بنا قرار دارد و در اطراف آن، فضاهای اقامتی و محل‌هایی برای نگهداری بار و احشام تعبیه شده است. چند فضای جانبی نیز در کاروانسرا به چشم می‌خورد: قلعه راهداری و جاده سنگفرش در جنوب بنا، حمام و بازار در غرب کاروانسرا و آب‌انبار در شمال و جنوب آن.

کاروانسرای بستک دو ورودی دارد، یکی در جنوب و دیگری در شمال. درِ جنوبی در حال حاضر مسدود است. هر دو ورودی دارای فضای هشتی هستند. ورودی شمالی بنا شکلی دوطبقه داشته و بر بالای آن اتاقی بوده که به مرور از میان رفته است. این اتاق محل استقرار مهمانان ویژه یا کاروان‌سالاران بود. از آن جا که افراد مستقر در این محل به راحتی می‌توانستند بر عبور و مرور نظارت کنند، احتمال استقرار صاحب کاروانسرا در آن نیز وجود دارد. فضاهای اقامتی در قالب حجره‌هایی متقارن، در دو طرف ورودی‌ها ایجاد شده است. تعداد کل حجره‌ها به 12 باب می‌رسد. کف این حجره‌ها حدود نیم متر از سطح حیاط بالاتر است و همگی اندازه‌هایی تقریبا برابر دارند. هر حجره دو طاقچه در طرفین دارد. برای هر حجره پنجره‌ای رو به بیرون تعبیه کرده‌اند تا هم به عنوان نورگیر مورد استفاده قرار گیرد و هم در تهویه هوا کمک کند. امروزه پنجره شماری از حجره‌ها مسدود شده است. وجود پنجره برای حجره‌ها، در کنار نبود برج دیده‌بانی در کاروانسرا، نشان می‌دهد امنیت منطقه به حدی بود که نیازی به تمهیدات حفاظتی دیده نمی‌شد.

دو اصطبل در شرق و غرب بنا وجود دارد که بسیار طویل هستند. سکویی در میانه حیاط ساخته شده که احتمالا بارانداز بوده است. ممکن است این سکو را در دوره‌های بعدی ساخته باشند. کاروانسرا امروزه به عنوان اقامتگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در عملیات مرمتی که برای آماده‌سازی بنا انجام شده، با رعایت جزئیات معماری و استفاده از مصالح سنتی، کاروانسرا را به شکل قدیمی بازسازی کرده‌اند. به همین خاطر مسافرانی که در این کاروانسرا اقامت می‌کنند، می‌توانند خود را در کنار مسافران و ساکنان قدیمی کاروانسرا حس کنند! با وجود آن که در این کاروانسرا تزئین خاصی دیده نمی‌شود، ظاهر سفیدرنگ دیوارها و فضایی که با تزئینات رنگارنگ برخی صنایع دستی محلی به وجود آمده، زیبایی چشم‌نوازی به آن بخشیده است. این رنگ سفید زیر تابش آفتاب گرم منطقه، همچون آیینه‌ای نور را بر می‌گرداند و موجب می‌شود گرمای کمتری به داخل نفوذ کند.

ثبت ملی و جهانی کاروانسرای بستک