تنگ چوگان و سنگ‌نگاره‌های اسرارآمیز آن

در نزدیکی شهر باستانی بیشاپور، تنگه‌ای قرار دارد که در آن آثاری تاریخی، مربوط به سده سوم میلادی به چشم می‌خورد. «تنگ چوگان» همان جایی است که رود شاپور، از میان آن سرچشمه می‌گیرد و نقش‌برجسته‌ای از شاهان ساسانی در آن به وجود آمده است. این نقش‌برجسته‌ها شبیه نقش‌برجسته‌های نقش رستم و بیستون هستند و ارزش تاریخی بالایی دارند.

دلیل نامگذاری

گفته می‌شود تنگ چوگان محل بازی سنتی چوگان بوده است و شاهان ساسانی در آن به تفریح می‌پرداختند. در بازی چوگان که یک ورزش کاملا ایرانی است، دو گروه اسب‌سوار تلاش می‌کنند گویی را با ضربات چوب‌هایی که در دست دارند، از خط دروازه حریف عبور دهند.

آثار باستانی تنگ چوگان

غاری به نام «غار شاپور» در تنگ چوگان قرار دارد. در این غار پیکره‌ای از شاپور ساسانی وجود دارد. سه روستای تنگ چوگان علیا، سفلی و وسطی نیز در این تنگه قرار دارند که در آن‌ها کشتزارهایی به وجود آمده است. از این رو بازدید از تنگ چوگان، نه تنها برای علاقمندان به تاریخ دلنشین خواهد بود، بلکه برای علاقمندان به طبیعت‌گردی نیز جذابیت خواهد داشت.

در تنگ چوگان شش نقش‌برجسته مربوط به شاپور اول (سلطنت از 240 تا 270 میلادی)، بهرام اول (سلطنت از 271 تا 274 میلادی) و بهرام دوم (سلطنت از 274 تا 293 میلادی) وجود دارد. این نقش‌برجسته‌ها نسبت به موارد مشابهی که در این دوره حکاکی شده، شلوغ‌تر و بزرگ‌تر هستند.

اگر از طرف بیشاپور به تنگ چوگان وارد شوید، چهار نقش‌برجسته را در سمت چپ (شمال) و دو نقش‌برجسته در راست (جنوب) خواهید دید. از میان آن‌ها سه نقش‌برجسته بیشتر از 30 متر مربع وسعت دارند و بیش از 30 پیکر در آن‌ها قابل تشخیص است.

1. نقش‌برجسته اول شاپور یکم

این نقش‌‌برجسته روایتگر پیروزی شاپور اول بر امپراتور روم است و در آن شاپور اول و اهورامزدا، سوار بر اسب و روبروی یکدیگر قرار دارند. جنازه گوردیانوس، امپراتور روم، زیر پای اسب شاپور افتاده و اهریمن نیز زیر پای اسب اهورامزدا قرار دارد. فیلیپ، دیگر امپراتور روم نیز جلوی اسب شاپور زانو زده است.

2. نقش‌برجسته دوم شاپور یکم

نیم‌رخ شاپور یکم، سوار بر اسب، در مرکز صحنه دیده می‌شود. شاپور تاجی کنگره‌ای بر سر دارد و با دست راست، مچ والرین، امپراتور روم را گرفته است. فیلیپ، دیگر امپراتور روم پیش روی او زانو زده و کودکی عریان که دو بال بر پیکر اوست، در حال پرواز است. در دو ردیف چپ و راست، سواران و افسران شاه ترسیم شده‌اند.

3. نقش‌برجسته سوم شاپور یکم

بیش از 100 پیکر در این سنگ‌نگاره قابل تشخیص است. این نقش‌برجسته نیز روایتگر پیروزی شاپور بر امپراتوران روم است. این اثر در قابی مربع ترسیم شده و در مرکز آن شاپور، سوار بر اسب دیده می‌شود که دست والرین، به عنوان اسیر، در دست اوست. فیلیپ جلوی او زانو زده و جسد گوردیانوس، زیر پاهای اسبش افتاده است. در سمت راست تصویر 71 سردار ایرانی سوار بر اسب هستند. متاسفانه به دلیل عبور جریان آب و فرسایش سنگ‌های این قسمت، سرهای این سرداران از میان رفته است. در سمت چپ نیز سپاه روم در پنج ردیف، سوار بر اسب هستند. در بالای تصویر نیز افرادی دیده می‌شوند که تاج، دو شیر و سکه‌های زر و سیم به همراه دارند.

4. نقش برجسته اول بهرام دوم

در این اثر پیروزی بهرام دوم بر یاغیان به تصویر کشیده شده است. بهرام ریش و مویی بلند دارد و تاجی بالدار، بر سر اوست. نیم‌تنه تنگ و شلوار گشاد بهرام دوم نیز قابل تشخیص است. یکی از سرداران بهرام که لباس و قیافه‌اش به او شبیه است، روبروی او ایستاده و تصویر تمام‌رخش قابل تشخیص است. پشت سر این سردار، سه نفر از بزرگان عرب به همراه سه نفر دیگر که قباهایی بلند بر تن کرده‌اند، هدایایی مانند اسب و شتر به همراه آورده‌اند.

5. نقش‌برجسته دوم بهرام دوم

ابعاد این اثر 5 در 5.1 متر است. در این سنگ‌نگاره، هیکل بهرام دوم درشت‌تر است و پرچمی در دست راست و قبضه شمشیری در دست چپ دارد. در سمت راست شاه درباریان ساسانی در حال ادای احترام هستند و در سمت چپ او، افرادی دو اسیر را همراه خود می‌آورند. پشت سر بهرام دوم، 10 نفر از بزرگان حضور دارند. در انتهای تصویر نیز یک فیل دیده می‌شود.

6. نقش‌برجسته بهرام یکم

در این اثر بهرام یکم در حال دریافت فر ایزدی از اهورامزدا تصویر شده است. پیروزی او در جنگ با ارتش روم نیز در این سنگ‌نگاره به چشم می‌خورد. در میان شش سنگ‌نگاره، این اثر از بقیه سالم‌تر است و ظرافت بیشتری در نمایش چین‌ و چروک‌ها و لباس‌ها به کار رفته است.

در سمت چپ سنگ‌نگاره، اهورامزدا در حالی که بر اسب سوار است، تاجی کنگره‌ای را به همراه حلقه شهریاری در دست دارد. در سمت راست نیز بهرام تاجی بر سر دارد و روی اسب نشسته است.

ثبت ملی تنگ چوگان

تنگ چوگان در سال 1932 میلادی (1310 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	تنگ چوگان و سنگ‌نگاره‌های اسرارآمیز آن
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	کازرون
نوع	تاریخی
ثبت	ملی