گنبد کبود مراغه، مقبره‌ای با تزئینات فراوان

گنبد کبود مراغه یکی از آثار تاریخی این شهر است که به عقیده برخی مردم محلی، آرامگاه مادر هلاکوخان مغول است. وی سلسله ایلخانان را در 1256 میلادی (635 خورشیدی) بنا کرد و پس از حدود 9 سال سلطنت، در مراغه وفات یافت. هنوز دلیل محکمی بر ادعای وجود آرامگاه مادر هلاکو در این بنا پیدا نشده، با این حال گنبد کبود به عنوان یکی از آثار تاریخی زیبا و مهم مراغه مطرح است.

تاریخچه گنبد کبود مراغه

مراغه که امروز به عنوان دومین شهر پرجمعیت استان آذربایجان شرقی شناخته می‌شود، تاریخی غنی و فرهنگی ستودنی دارد. این شهر پیش از ورود اسلام به ایران آباد بوده ولی در بین قرن‌های 12 تا 14 میلادی، به اوج شکوفایی خود رسیده است. در همین دوران بود که هلاکوخان مغول پس از تسخیر بغداد و بازگشت به ایران، مراغه را به سبب آب و هوای مطبوعش، پایتخت قرار داد و موجب شد بناهایی مشهور، نظیر رصدخانه مراغه تاسیس شود. در این دوران خواجه نصیرالدین طوسی مشاور هلاکوخان شده بود. وی موفق شد خدمات بی‌شماری به جامعه علمی آن دوران ارائه دهد و مراغه را به محلی برای حضور دانشمندانی با ملیت‌های مختلف تبدیل کند.

به نظر می‌رسد گنبد کبود مراغه نیز در همین اثنا ساخته شده باشد، البته درباره تاریخ دقیق ساخت گنبد کبود مراغه نظرات مختلفی وجود دارد، برخی آن را بین سال‌های 1186 تا 1258 میلادی (565 تا 637 خورشیدی) و حکومت مغولان می‌دانند و برخی دیگر معتقدند این اثر در سال 1196 میلادی (575 خورشیدی) ایجاد شده است. گنبد کبود در فاصله چند متری برج مدور مراغه قرار دارد، برجی که ساختار آن استوانه‌ای شکل است و بر اساس کتیبه نصب‌شده در آن، در سال 563 هجری قمری (1167 میلادی) ساخته شده است. به نظر می‌رسد دیرینگی برج مدور بیش از گنبد کبود باشد، با این حال قدر مسلم این است که گنبد کبود مراغه، حوالی قرن سیزدهم میلادی بنا شده و بیش از 700 سال قدمت دارد.

ویژگی‌ها و معماری گنبد کبود مراغه

ساختمان گنبد کبود مراغه به شکل 10 وجهی ساخته شده است. تمام وجوه ساختمان از تاق‌نماها، حاشیه‌کاری‌ها و دندانه‌هایی زیبا برخوردارند و با نمایی رنگین و لعابدار، خودنمایی می‌کنند. مقرنس‌های سه‌ردیفی تاق‌نماها در هر 10 وجه، زیبایی آن را دو چندان کرده است. رنگ فیروزه‌ای کاشی‌های به کار رفته در نما در کنار رنگ اخرایی و تیره آجرهای آن، ترکیبی دل‌انگیز و قابل توجه آفریده است.

همچون بسیاری از برج‌های مقبره‌دار، گنبد کبود مراغه نیز دو طبقه دارد. در طبقه اول سردابی به چشم می‌خورد که به عقیده برخی، محل دفن مادر هلاکوخان است. البته کتیبه موجود در این سردابه نشان می‌دهد این بنا یک مقبره است، ولی نمی‌توان به قطعیت درباره فردی که در این گور دفن شده، اظهار نظر کرد. چند عنصر تزئینی بر دیواره‌های سردابه مشاهده می‌شود، از جمله کلماتی مانند «الله» و «الحمد» که با خط کوفی نوشته شده‌اند.

در طبقه دوم نیز شبستانی با گچ‌بری و کاشی‌کاری وجود دارد. این طبقه فضای زیرین گنبد بنا را در بر می‌گیرد. گنبد به دلیل آسیب‌هایی که در طول زمان به آن وارد شده، در حال حاضر تخریب شده، ولی قسمت‌های پایینی آن هنوز پابرجاست. در ساقه گنبد کتیبه‌ای با خط ریحان روی نوار پهن و سفید گچ دیده می‌شود. گنبد کبود در فاصله چند متری برج مدور مراغه قرار دارد، برجی که ساختار آن استوانه‌ای شکل است و بر اساس کتیبه نصب‌شده در آن، در سال 563 هجری قمری (1167 میلادی) ساخته شده است. به نظر می‌رسد در داخل گنبد نیز نقاشی‌هایی با استفاده از رنگ فیروزه‌ای ترسیم شده که به خاطر مرور زمان از بین رفته و اثری از آن دیده نمی‌شود. یکی از دلایلی که برخی محققان را به پذیرفتن وجود مقبره مادر هلاکو در این بنا متقاعد می‌کند، استفاده فراوان از تزئینات است که احتمالا به خاطر اهمیت بنا و فرد مدفون در آن بوده است.

ثبت ملی گنبد کبود مراغه

این بنا در نخستین روزهای سال 1931 میلادی (1310 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	گنبد کبود مراغه، مقبره‌ای با تزئینات فراوان
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	مراغه
نوع	تاریخی
ثبت	ملی