آرامگاه شاهان هخامنشی، گورهایی اسرارآمیز در دل صخره‌ها

در دل کوهی به نام «حسین‌کوه»، در محوطه‌ای تاریخی که نقش رستم نامیده می‌شود، چهار مقبره سنگی برای خشایارشا (سلطنت از 485 تا 465 پیش از میلاد)، داریوش اول (سلطنت از 522 تا 486 پیش از میلاد) ، اردشیر اول (سلطنت از 465 تا 424 پیش از میلاد) و داریوش دوم (423 تا 404 پیش از میلاد) کنده شده است. این چهار مقبره تقریبا با یکدیگر یکسان هستند، ولی مقبره داریوش اول نسبت به سه مقبره دیگر اهمیت بیشتری دارد، زیرا کتیبه‌های زیادی به خط میخی در آن به چشم می‌خورد.

ریشه ایجاد مقبره‌های سنگی

به نظر می‌رسد در حکومت هخامنشی سنت دفن مردگان در مقبره‌های سنگی، از مادها فرا گرفته شد. مقبره‌های مربوط به دوره مادها (678 تا 549 پیش از میلاد) که در غرب ایران وجود دارد، چنین ادعایی را ثابت می‌کند. با این حال شکل اجرای مقبره‌های هخامنشی در نقش رستم، نمای بیرونی و ویژگی‌های داخلی آرامگاه، کاملا جدید است. ایجاد مقبره‌های سنگی در حکومت‌های پس از هخامنشیان هم تلقید شد.

ویژگی‌های مقبره‌های هخامنشی

نمای بیرونی هر چهار مقبره، به شکل چلیپاهایی به چشم می‌خورد که در دل صخره‌ای به ارتفاع حدود 60 متر کنده شده است. چلیپا شکل‌های صلیب‌گونه است که در بسیاری آثار ایرانی مشاهده شده است. ارتفاع چلیپای مقبره‌ها 22 متر است و هر کدام بازوانی حدود 11 متر دارند. این مقبره‌ها ورودی کاخ‌های هخامنشی را تداعی می‌کند که در بالای آن تصویر افرادی از ملل مختلف در حالی که تخت سلطنتی را به دوش می‌کشند، حکاکی شده است.

آرامگاه داریوش اول

داریوش یکم پس از مرگ در 486 پیش از میلاد، در این آرامگاه مدفون شد. به نظر می‌رسد داریوش ساخت آرامگاه خود را هم زمان با ساخت کاخ آپادانای شوش و تخت جمشید شروع کرده و این آرامگاه، چندین سال پیش از مرگ وی مهیا شده است. درون مقبره داریوش 9 گور وجود دارد که نشان می‌دهد علاوه بر او، گورهایی برای نزدیکان او نیز فراهم آمده است. همچنین کتیبه‌هایی که در آرامگاه او به چشم می‌خورد، ارزش تاریخی فراوانی دارد و حاوی اطلاعاتی درباره شخصیت و زمانه اوست.

آرامگاه خشایارشا

خشایارشا در سال 465 پیش از میلاد، با توطئه رئیس گارد سلطنتی خود کشته شد. وی در 35 سالگی بر تخت نشسته بود و پس از 20 سال، در این مقبره مدفون شد. این آرامگاه در 100 متری شرق آرامگاه داریوش اول واقع شده است. ورودی آرامگاه دهلیزی به ابعاد 3 در 6.6 متر دارد. در آرامگاه تنها یک اتاقک دیده می‌شود که دقیقا روبروی درگاه قرار دارد. در این اتاقک سه قبر کنده شده است و مشخص نیست به جز خشایارشا، چه کسانی در آن جا مدفون شده‌اند. دقت به برخی جزئیات، از جمله موازی بودن محور طولی دهلیز با جبهه بیرونی آرامگاه، در کنار شباهت معماری آن با مقبره داریوش اول، احتمال مدفون شدن خشایارشا در این آرامگاه را تقویت می‌کند.

آرامگاه اردشیر یکم

اردشیر یکم در سال 424 پیش از میلاد به مرگ طبیعی مرده است. این آرامگاه در 37 متری سمت چپ آرامگاه داریوش بزرگ قرار گرفته است. درون این آرامگاه به تقلید از آرامگاه داریوش، سه اتاقک برای دفن مردگان تعبیه شده است، ولی از دقت‌هایی که در آرامگاه داریوش وجود داشت، خبری نیست. دهلیز این آرامگاه به صورت مستطیلی بی‌قواره و کم‌ارتفاع درآمده است. اتاقک‌های موجود در این مقبره نیز ناراست به وجود آمده و در هر کدام تنها یک قبر وجود دارد. دلیلی که این مقبره را به اردشیر یکم نسبت می‌دهند، بی‌توجهی به ریزه‌کاری‌هاست، بنابراین باید در دوره‌ای پس از خشایارشا ساخته شده باشد.

آرامگاه داریوش دوم

داریوش دوم در سال 404 پیش از میلاد، پس از حکومتی 20 ساله به مرگ طبیعی مرد. آرامگاه وی با آرامگاه اردشیر یکم، 33 متر فاصله دارد و در سمت جنوب غربی آن واقع است. این آرامگاه دقیقا روبروی بنایی است که به کعبه زرتشت موسوم شده است. در آرامگاه داریوش دوم نیز ظرافت‌های مربوط به آرامگاه داریوش اول به چشم نمی‌خورد و دهلیز آن شکلی مثلثی به خود گرفته، ولی سه اتاقک آن، با دقت بیشتری تراشیده شده است. در هر کدام از این اتاقک‌های مستطیلی، یک قبر وجود دارد.

ثبت ملی آرامگاه شاهان هخامنشی

مجموعه گورهای سنگی شاهان هخامنشی در سال 1931 میلادی (1310 خورشیدی) به شماره 21 در فهرست آثار ملی ایران درج شده است.

اطلاعات

نام	آرامگاه شاهان هخامنشی، گورهایی اسرارآمیز در دل صخره‌ها
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	مرودشت
نوع	تاریخی
ثبت	ملی