دروازه قرآن شیراز، تنها دروازه قدیمی باقیمانده شهر

در گذشته هر کدام از شهرها دروازه‌هایی داشت که عبور و مرور به شهر از طریق آن انجام می‌شد. گاهی پیرامون شهر باروهایی احداث می‌کردند و در آن از برج‌های نگهبانی بهره می‌گرفتند تا امنیت شهر را در مقابل راهزنان و اشرار حفظ کنند. شیراز نیز در گذشته شش دروازه داشته که امروز از میان آن‌ها، فقط دروازه قرآن باقی مانده است. دروازه قرآن در تنگه‌ای به نام الله‌اکبر و در میان دو کوه به نام‌های چهل‌مقام و باباکوهی واقع شده است. امروز دروازه قرآن شیراز برای گردشگرانی که با زندگی مدرن شهری خو گرفته‌اند حیرت‌آور است، همان طور که بر اساس داستان‌های قدیمی، در گذشته هم مردم هنگام ورود به شیراز از طریق دروازه قرآن، از زیبایی آن حیرت‌زده می‌شدند و فریاد «الله اکبر» سر می‌دادند. از این رو تپه‌ای را که دروازه قرآن در آن واقع است، «الله اکبر» نام نهاده‌اند.

تاریخچه و جغرافیای دروازه قرآن شیراز

در گذشته شیراز شش دروازه داشت: دروازه قرآن، دروازه اصفهان، دروازه سعدی، قصابخانه، دروازه کازرون و شاه داعی الی الله. از میان این شش دروازه، فقط دروازه قرآن در حال حاضر پا برجاست و دیگر دروازه‌ها تخریب شده‌اند. دروازه قرآن در خروجی شمالی شیراز به سمت جاده مرودشت واقع شده است.

تاسیس و مرمت دروازه قرآن

این دروازه در سال 950 میلادی، در دوره حکومت دیلمیان تاسیس شد. عضدالدوله دیلمی، کسی بود که این دروازه را به وجود آورد. پس از خسارت‌های زیادی که در طول چند قرن به این دروازه وارد شده بود، کریمخان زند، در اواخر قرن هجدهم میلادی آن را مرمت کرد و دستور داد دو جلد قرآن در اتاقک‌های بالای دروازه قرار داده شود تا مسافران از زیر قرآن‌ها رد شوند و سفر خود را به سلامت بگذرانند. این دستور کریمخان بر اساس رسم قدیمی ایرانیان صادر شد: ایرانیان معتقد بودند اگر کسی در شروع مسافرت خود از زیر قرآن عبور کند، سفرش بی‌خطر خواهد بود.

دو جلد قرآنی را که بالای دروازه قرآن قرار گرفته بود، «هفده من» می‌نامیدند. دلیل این نامگذاری هم وزن زیاد این قرآن‌ها بود. قرآن هفده من امروز در موزه پارس شیراز نگهداری می‌شود.

نمای زیبای دروازه قرآن در شب

بنای جدید دروازه قرآن شیراز

تا میانه قرن نوزدهم، دروازه قرآن چند بار به دلیل وقوع زلزله، دچار آسیب شد. سرانجام در سال 1936 م. دروازه‌ای که کریم‌خان ساخته بود، تخریب شد. برخی معتقدند به خاطر بی‌کفایتی شهرداری شیراز، عده‌ای با انفجار دینامیت این بنا را تخریب کردند. برخی دیگر نیز اعتقاد دارند از آن جا که دروازه شیراز ناهموار بود و برای عبور خودروها مشکل ایجاد می‌کرد، شهرداری شیراز به تخریب بنا با استفاده از دینامیت اقدام کرده است.

مردم شیراز از تخریب دروازه قرآن ناراضی بودند، از این رو در سال 1949 م. بازرگانی به نام حسین ایگار، دروازه را مجددا احیا کرد. دروازه جدید، بزرگ‌تر بود و دهانه‌هایی قوس‌دار و تیز داشت. شکل معماری دروازه طوری بود که خودروها، خصوصا کامیون‌های بزرگ، بتوانند از طریق آن تردد کنند. علاوه بر ورودی اصلی، دو ورودی کوچک نیز در دو طرف به وجود آمد و دو اتاق مستطیلی‌شکل، با پنجره‌هایی مشبک در بالای دروازه ساخته شد تا قرآن در آن قرار گیرد. این دو اتاق با کاشی‌کاری، تزئین شده اند. راه‌پله‌ای که در ورودی غربی بنا قرار دارد، به این اتاق‌های مستطیلی می‌رسد. در ورودی شرقی نیز آرامگاه سازنده‌ بنا، حسین ایگار، به همراه همسرش قرار دارد.

در ساخت دروازه قرآنی که امروز در شیراز وجود دارد، سنگ و سیمان به کار رفته، ولی نمای آن با استفاده از طرح‌های سنتی اجرا شده است. کاشی‌کاری شمال و جنوب این بنا، بسیار زیبا و موزون است. دور تا دور دروازه، آیاتی از قرآن با خط ثلث و نسخ حجاری شده است.

دروازه قرآن شیراز در همسایگی آرامگاه خواجوی کرمانی قرار دارد و به عنوان یکی از تفرجگاه‌های مردم شیراز به شمار می‌رود.

ثبت ملی دروازه قرآن شیراز

این بنا در سال 1996 میلادی (1375 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اطلاعات

نام	دروازه قرآن شیراز، تنها دروازه قدیمی باقیمانده شهر
کشور	ایران
ناحیه	فارس
شهر	شیراز
نوع	تاریخی
ثبت	ملی