برج آزادی، نماد تهران

تبدیل شدن «برج آزادی تهران» به یک نماد، فقط به خاطر ویژگی‌های معماری آن نیست، بلکه این میدان در انقلاب اسلامی (1979 میلادی) یکی از مهم‌ترین مراکز تجمع مردم بود. در حال حاضر برج آزادی از نمادهای ملی ایران شناخته می‌شود.

برج آزادی در کجا قرار دارد؟

برج آزادی در غرب تهران، در میانه «میدان آزادی»، در انتهای خیابان آزادی واقع شده است. قرار گرفتن این میدان در ورودی غربی شهر تهران که یکی از پرترددترین قسمت‌های آن شمرده می‌شود، اهمیت و موقعیت آن را بسیار برجسته‌تر کرده است. مسافرانی که از فرودگاه مهرآباد و ترمینال مسافربری غرب به تهران وارد می‌شوند، از میدان آزادی عبور می‌کنند. میدان از غرب به بزرگراه لشکری، از شرق به خیابان آزادی، از جنوب به بزرگراه آیت‌الله سعیدی و از شمال به بزرگراه محمدعلی جناح متصل است.

برج آزادی در ورودی غربی تهران قرار دارد

تاریخچه و ویژگی‌های برج آزادی

ایده ساخت برج آزادی در سال 1960 میلادی (1339 خورشیدی) شکل گرفت و برای ساخت آن، محلی به نام «سه‌راه مهرآباد» در نظر گرفته شد. ابتدا تصمیم بر این بود که این بنای یادبود را شبیه «طاق نصرت» بسازند، ولی در نهایت طرحی که بنای امروزی بر اساس آن ساخته شده است، به تصویب رسید. این طرح در مسابقه‌ای میان معماران ایرانی، از سوی «حسین امانت» که دانش‌آموخته دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود، ارائه شد و بالاترین امتیاز را به دست آورد. این مسابقه در سال 1966 میلادی (1345 خورشیدی) برگزار و عملیات ساخت برج در 1969 میلادی (1348 خورشیدی) آغاز شد. ساخت برج دو سال به طول انجامید و در این مدت، میدانی پیرامون برج به وجود آمد. برای افتتاح این برج که در آن زمان «شهیاد» نامیده می‌شد، جشنی بزرگ در روز 16 اکتبر 1971 میلادی (24 مهر 1350) با حضور سه هزار مهمان برگزار شد.

زیرزمین برج آزادی

در جریان مبارزات مردم ایران که به انقلاب اسلامی ختم شد، میدان آزادی یکی از اصلی‌ترین مراکز تجمع بود و به همین خاطر برج آزادی بیش از پیش در مرکز توجه قرار گرفت. در زمان بازگشت امام خمینی، رهبر انقلاب ایران از پاریس به تهران (اول فوریه 1979 میلادی) این میدان شاهد یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات بشری تا آن دوره بود. پس از پیروزی انقلاب، نام این برج را به «آزادی» تغییر دادند تا به نقش آن در جریان انقلاب اشاره کرده باشند.

معماری و ساختار میدان و برج آزادی

میدان آزادی نزدیک 50 هزار متر مربع وسعت دارد و پس از میدان امام خمینی (نقش جهان) اصفهان، دومین میدان ایران از نظر وسعت است. پیرامون این میدان بیضی‌شکل، دو مسیر سواره‌رو ایجاد شده که در برخی قسمت‌ها شکل زیرگذر پیدا می‌کند. برج آزادی دقیقا در وسط میدان واقع است. فضاهای میدان با الهام از سقفمسجد شیخ لطف‌الله اصفهان، با اشکال هندسی منظم چمن‌کاری شده است، با این تفاوت که در آن به جای دایره، از دو بیضی با کانون‌های متفاوت بهره برده‌اند. شکل خاص چمن‌های میدان در تصاویر هوایی به خوبی نمایان می‌شود. طرح آب‌نماهای مجموعه را به عنوان نمادی از «باغِ ایرانی»، از باغ فین کاشان اقتباس کرده‌اند.

معماری داخلی برج آزادی

برج آزادی در محور شرقی غربی میدان واقع است و طول آن به 63 متر می‌رسد. معماری برج تلفیقی از معماری ایرانی در دوره‌های مختلف را به نمایش می‌گذارد. خطوط موازی و کشیده پایه‌ها از معماری دوره هخامنشیان (هزاره اول پیش از میلاد)، قوس اصلی میانه برج از معماری دوره ساسانیان (قرن سوم تا هفتم میلادی) و شکل تاق کسری و قوس شکسته بالای آن از معماری دوره اسلامی (قرن هفتم میلادی به بعد) الهام گرفته شده است. ارتفاع برج 45 متر است. به دلیل نزدیکی برج به فرودگاه مهرآباد، امکان ساخت آن با ارتفاعی بیشتر میسر نبود. از نظر هندسی برج آزادی را باید یک مکعب مستطیل به شمار آورد که روی چهار وجه خود می‌چرخد، سپس در قسمت بالایی به یک شانزده‌ضلعی تبدیل می‌شود و روی آن گنبدی شکل می‌گیرد. این گنبد از داخل و نماهای بالایی قابل مشاهده است. گفته می‌شود 25 هزار قطعه سنگ مرمر و 900 تن آهن برای ساخت برج به کار رفته است. پایه‌های برج از سنگ‌هایی به ابعاد 320 در 160 سانتی‌متر ساخته شده‌اند. این برج چهار آسانسور و دو راه‌پله (مجموعا با 286 پله) دارد.

ورودی اصلی برج در شمال میدان آزادی واقع است. برج چهار طبقه دارد. در طبقه زیرزمین سالن‌های ایران‌شناسی و تشریفات، گذرگاه پیشینیان، تالار آینه، نگارخانه اقوام، بوستان، کتابخانه، راهروی فناوری، تالار کهن و دو سالن نمایش در دسترس است. تالار آینه با 13 غرفه، نمایشگاهی از طرح‌هایی حجمی و تصاویری نمادین از شهرسازی، حیات وحش، صنعت نفت، محیط زیست و ورزش به حساب می‌آید. در تالار کهن نیز زیورآلات بانوان دوره قاجار که به گنجینه کاخ‌موزه سعدآباد تعلق دارد، به نمایش درآمده است.

برپایی یک گالری هنری در برج آزادی

طبقه اول در ارتفاع 23 متری به امور تاسیساتی اختصاص دارد. طبقه دوم که 33 متر ارتفاع دارد، با سقفی گنبدی پوشیده شده است. گنبد با طرح شمسه و شبیه مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان طراحی شده و نور طبقات اول و دوم را تامین می‌کند. در این طبقه ترکیبی از معماری سنتی و مدرن دیده می‌شود و در آن عکس‌های تاریخی به نمایش درآمده است. در طبقه سوم که 39.5 متر ارتفاع دارد، شکاف‌هایی مستطیلی‌شکل شبیه بادگیرهای ایرانی به چشم می‌خورد. از پنجره‌های لانه‌زنبوری این طبقه می‌توان میدان آزادی و اطراف آن را مشاهده کرد.