ذخیره‌گاه زیست‌کره گنو، کوهستانی منفرد در جنوب ایران

روزگاری بر آدمی گذشت که تصاحب هر چه بیشتر منابع طبیعی را نشانه ثروت و قدرت پنداشت، ولی به زودی فهمید که این برخورد قهری با طبیعت، حیات گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری و در نهایت، حیات خود او را نابود خواهد کرد. این شد که تلاشی برای حفظ منابع طبیعی و زیست‌گاه‌های مختلف آغاز شد و سازمان‌ها و کنوانسیون‌هایی برای حفاظت از مناطق مهم زیستی به وجود آمد. یکی از مفاهیمی که در نیمه دوم قرن بیستم برای محافظت از گونه‌های مهم زیستی پایه‌گذاری شد، «ذخیره‌گاه زیست‌کره» بود؛ جایی که به عنوان یک منطقه حفاظت‌شده طبیعی زیستی شناخته می‌شد. در حال حاضر بیش از 500 ذخیره‌گاه زیست‌کره در بیش از 100 کشور جهان شناسایی شده و به ثبت رسیده است. در ایران نیز مناطقی از جمله «ذخیره‌گاه زیست‌کره گنو» در فهرست مناطق تحت پوشش سازمان یونسکو درآمده است.

ذخیره‌گاه زیست‌کره گنو، ویژگی‌های جغرافیایی
وسعت منطقه حفاظت‌شده گنو نزدیک 43 هزار هکتار است. این منطقه در مناطق جنوبی ایران، در شمال غرب شهر بندرعباس در استان هرمزگان واقع شده است. آب و هوای کوهستانی این منطقه با رطوبتی که از تبخیر آب‌های خلیج فارس حاصل می‌شود، یکی از دلایل تنوع زیستی منطقه به شمار می‌آید. ارتفاعات کوه گنو کوهستانی مجزا محسوب می‌شود و بلندترین نقطه آن با 2347 متر ارتفاع، در 29 کیلومتری شمال غربی بندرعباس قرار دارد. قله‌های «نصیری» و «بازگرد» دو قله اصلی این ارتفاعات هستند. پست‌ترین مناطق ذخیره‌گاه زیست‌کره گنو از سطح دریا ارتفاعی در حدود 50 متر دارند. همین اختلاف ارتفاع نقاط مختلف منطقه، تنوع زیستی بی‌نظیری به آن بخشیده است. این منطقه از نظر تحولات زمین‌شناسی فعالیت قابل توجهی دارد. در یکی از آخرین زمین‌لرزه‌های بزرگ منطقه که در سال 2021 میلادی (1400 خورشیدی) رخ داد، بخش‌هایی از شمال غرب کوه گنو دچار رانش شد و فرو ریخت.
دهستان‌های فین، سیاهو و ایسین از جمله مهم‌ترین سکونت‌گاه‌های انسانی در نزدیکی کوه گنو هستند. در فصول سرد سال، کوه گنو از برف پوشیده می‌شود. شرایط آب و هوایی کوه گنو آن را به یکی از تفرجگاه‌های مطبوع بندرعباس تبدیل شده است. چشمه آب معدنی گنو که با بندرعباس 34 کیلومتر فاصله دارد، یکی از جذاب‌ترین مقاصد طبیعت‌گردی منطقه است. چشمه در مسیر جاده بندرعباس به سیرجان واقع شده و ارتفاعات آهکی آن را در بر گرفته‌اند. آب چشمه حاوی مواد گوگردی، کلر و سولفات است و برای آبیاری نخلستان‌های اطراف مورد استفاده قرار می‌گیرد. آب چشمه در مسیر خود آبشارهای کوچکی به وجود آورده است. در چشمه علاوه بر دو استخر مخصوص زنان و مردان، امکانات رفاهی مناسبی برای پذیرایی از گردشگران فراهم شده است. وجود نخل‌های زیبا و مثمر در اطراف چشمه، زیبایی آن را دو چندان می‌کند.

پوشش گیاهی و جانوری ذخیره‌گاه زیست‌کره گنو
انواع درختان جنگلی، بوته‌های دارویی و باغ‌هایی از درختان انگور، سیب، زردآلو، انار، انجیر، نارنگی، لیموترش، نارنج، انبه و خرما در این منطقه یافت می‌شود. در سال‌های گذشته چشمه‌های متعددی در این منطقه جاری بود و برای آبیاری باغ‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت، با این حال در سال‌های اخیر خشکسالی‌های متعدد سبب شد شمار زیادی از این چشمه‌ها به خشکی بگراید. چرای دام و فعالیت‌های بی‌ضابطه کشاورزی، از جمله دیگر تهدیدات پیش روی این منطقه است.
پلنگ، کفتار، گرگ، شغال، قوچ، میش، بز و آهو از جمله گونه‌های پستاندار ذخیره‌گاه زیست‌کره گنو هستند. هما یا مرغ استخوان‌خوار که یکی از نمادهای مهم اساطیری ایران است، از گونه‌های مهم ذخیره‌گاه شمرده می‌شود. تیهو، کبک، دال سیاه، دلیجه و کبک دیگر گونه‌های مهم این منطقه هستند. گونه‌هایی از دوزیستان از جمله چند گونه وزغ و قورباغه نیز در منطقه مشاهده شده‌اند.

ثبت ملی و جهانی منطقه گنو
این منطقه در سال 1970 میلادی (1351 خورشیدی) با عنوان «پارک ملی» ثبت شد. در سال 1976 میلادی (1355 خورشیدی) نیز منطقه گنو به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره به ثبت رسید.