ربع رشیدی، اولین مجتمع دانشگاهی جهان
ربع رشیدی، اولین مجتمع دانشگاهی جهان
حدود 700 سال پیش، تبریز یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهرهای جهان به شمار می‌آمد. هم‌اکنون بقایایی از ربع رشیدی که در زمان خود، یک شهرک دانشگاهی بود و مراکز مختلف علمی و تحقیقاتی در آن به فعالیت می‌پرداختند، در شهر تبریز به چشم می‌خورد.
خواجه رشیدالدین و شکل‌گیری ربع رشیدی
پس از تسخیر ایران توسط مغول‌ها، سه سال پس از به قدرت رسیدن غازان‌خان، خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی به سمت وزارت اعظم منصوب شد. وی پیش از این با فرقه اسماعیلیه همراه بود. این اتفاق در سال 1295 میلادی (674 خورشیدی) رخ داد و زمینه‌ساز تحولاتی بزرگ در حکومت‌داری و مدیریت شهرهای ایران شد. خواجه رشیدالدین مردی دانشمند بود و در حوزه‌های مختلف علوم زمان خود، مقام استادی داشت. وی علاوه بر ربع رشیدی که در خارج از حصار تبریز آن زمان واقع بود، در شهر تبریز نیز بناهای زیادی احداث کرد.
ربع رشیدی در زمان وزارت رشیدالدین فضل‌الله همدانی ساخته شد و نام خود را از وی اقتباس کرد. از آن جا که چهار دانشکده در چهار گوشه این محوطه دانشگاهی مشغول فعالیت بود، نام «ربع» (از واژه «اربع» که در عربی به معنای «چهار» است) بر آن نهاده شد. به خاطر آن که خواجه رشیدالدین پزشک بود و ایلخانان به علم پزشکی اهمیت فراوان می‌دادند، دانشکده پزشکی ربع رشیدی بسیار پیشرفته بود و در مرکز توجه قرار داشت.
ربع رشیدی حداقل 20 سال دایر بود و پس از آن به دلایل مختلف مورد بی‌مهری قرار گرفت و در نهایت متروکه شد. با این حال اثر فعالیت کوتاه آن در جریان علمی آن عصر به خوبی نمایان است.
ویژگی‌های ربع رشیدی
اسناد تاریخی نشان می‌دهد وسعت ربع رشیدی بسیار زیاد بوده و در آن مسجد، مدرسه، بیمارستان و کتابخانه وجود داشته است. همچنین خواجه رشیدالدین پس از فوتش، در همین مکان به خاک سپرده و مقبره‌ای برای وی ساخته شده بود. برای محافظت از ربع رشیدی، دیواری خشتی گرد آن را محصور کرده بود. گفته می‌شود هر شعبه از دانش بشر در آن زمان، در ربع رشیدی تدریس می‌شد و شش هزار دانشجو از آن بهره می‌بردند. برخی مورخان ادعا کرده‌اند کتابخانه ربع رشیدی 60 هزار جلد کتاب در خود داشته است و 200 قاری قرآن، 500 فقیه، یک‌هزار طلبه علوم دینی و 50 پزشک حاذق در آن سکونت داشته‌اند.
برای سکونت دانشمندان و دانشجویان ربع رشیدی، خانه‌های بسیاری در این شهرک دانشگاهی ساخته شده بود. همچنین بناهایی مانند حمام، دارالایتام، مهمانسرا، بیمارستان و کارگاه صنعتی نیز به وجود آمده بود تا دانشمندانی که از یونان، روم، مصر و چین در آن جا حضور می‌یافتند بتوانند از آن استفاده کنند.
به جز قسمت اصلی که به آموزش مشغول بود و قسمتی که برای تامین سکونت‌گاه و تاسیسات رفاهی بنا شده بود، منطقه‌ای اعیان‌نشین با نام «ربض رشیدی» نیز در این محوطه وجود داشت که یک مجتمع مسکونی اعیانی به شمار می‌آمد.
از جمله جالب‌ترین قسمت‌های ربع رشیدی، بخشی به نام «دارالمساکین» بود که به شکل یک ساختمان الحاقی در خارج ربع ساخته شده بود. در این بخش، روزانه از 100 نفر فقیر و مسکین با غذای رایگان پذیرایی می‌شد.
اهمیت تاریخی ربع رشیدی
جدا از تاثیرات مهمی که ربع رشیدی در جریان علمی عصر خود بر جای گذاشت، وجود مجموعه مقررات اداره این مجموعه که از سوی خواجه رشیدالدین در کتابی به نام «الوقفیه الرشیدیه بخط الواقف فی بیان شرایط امورالوقف والمصارف» گردآوری شده، بسیار جالب توجه است. نسخه اصلی وقفنامه ربع رشیدی هنوز هم موجود است و در کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می‌شود. این اثر ارزشمند در سال 2007 میلادی (1386 خورشیدی) به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
شیوه آموزش در ربع رشیدی
در ربع رشیدی هر پزشک علاوه بر مداوای بیماران، پنج تا 10 دانشجو را نیز تعلیم می‌داد. معمولا دانشجویان پنج سال در دانشکده پزشکی مشغول فراگیری علوم و فنون طبابت بودند و پس از آن می‌توانستند به معالجه بیماران بپردازند. برای کسانی که این دوره را طی می‌کردند، سندی به عنوان «اجازت» یا به تعبیر امروزی «دانشنامه» صادر می‌شد.
فرایند تحصیلی دانشجویان در دو نوبت صبح و بعدازظهر برنامه‌ریزی شده بود، به این شکل که صبح‌ها، دروس به صورت نظری و بعدازظهرها به صورت عملی تعلیم داده می‌شد. کل هزینه تحصیل و اسکان دانشجویان پزشکی در این مرکز از سوی حکومت تامین می‌شد. همین موضوع موجب شده بود ربع رشیدی به یک دانشگاه بین‌المللی تبدیل شود و دانشجویانی از مصر، چین و هند نیز در آن حضور داشته باشند.
ربع رشیدی در کجا قرار دارد؟
ربع رشیدی در منطقه شمالی تبریز امروز و در مکانی مرتفع در دامنه کوه سرخاب قرار گرفته است.
ثبت ملی ربع رشیدی
نام این بنا در سال 1975 میلادی (1354 خورشیدی) در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد.
| نام | ربع رشیدی، اولین مجتمع دانشگاهی جهان |
| کشور | ایران |
| ناحیه | آذربایجان شرقی |
| شهر | تبریز |
| نوع | تاریخی |
| ثبت | ملی |
جاذبه‌های گردشگری و اماکن
_crop.jpg)
نوع کور رنگی را انتخاب کنید
کوری سرخ کوری سبز کوری آبی قرمز به سختی دیده می شود سبز به سختی دیده می شود آبی به سختی دیده می شود تک رنگ تک رنگ خاصتغییر اندازه فونت:
تغییر فاصله کلمات:
تغییر ارتفاع خط:
نوع ماوس را تغییر دهید: