امامزاده صالح، معروف‌ترین امامزاده تهران

مامون، هفتمین خلیفه عباسی، از سال ۸۱۳ تا ۸۳۳ میلادی حکومت کرد. او پس از مرگ پدرش هارون، با کنار زدن و کشتن برادرش امین، به خلافت رسید و به سبب اهمیت خراسان، شهر مرو را به پایتختی برگزید. یکی از اقدامات مهم او فراخواندن امام رضا، پیشوای هشتم شیعیان به پایتخت بود. مامون مزورانه می‌کوشید چنین وانمود کند که از دوستداران آن حضرت است؛ به همین دلیل ابتدا خلافت را به امام رضا پیشنهاد داد، اما هدفش ادامه همان سیاست‌های پیشین بود. امام رضا با درایتی مثال‌زدنی، خلافت را نپذیرفت، اما سرانجام به اجبار ولایتعهدی را قبول کرد و به مرو رفت. هرچند مامون در مدت حضور امام رضا اجازه فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی به ایشان نمی‌داد، حضور آن حضرت چنان اثرگذار بود که پایه‌های حکومت او را لرزاند. در نهایت، مامون در سال ۸۱۸ میلادی (۲۰۳ قمری) امام رضا را مسموم کرد و به شهادت رساند. با این همه، سفر امام به مرو منشا رویدادهای بزرگی در تاریخ اسلام شد؛ زیرا بسیاری از اعضای خانواده و دوستداران ایشان به ایران آمدند و زمینه گسترش عقاید شیعی را فراهم کردند. امروزه در شهرهای مختلف ایران، قبور مطهر اصحاب و خاندان آن حضرت زیارتگاه‌هایی مذهبی و فرهنگی محسوب می‌شود. «بقعه امامزاده صالح» از جمله این زیارتگاه‌هاست و مدفن برادر امام رضاست.

یکی از ورودی‌های امامزاده صالح

تاریخچه ساخت بقعه امامزاده صالح

بر اساس برخی نقل‌های تاریخی، بنای اولیه این بارگاه در قرن دوازدهم میلادی ساخته و در حمله مغول (1219 میلادی) ویران شده است. پس از این اتفاق، در سال 1301 میلادی، زمانی که «غازان‌خان» حکومت می‌کرد، این بارگاه بازسازی شد. سنگ قبرهایی در اطراف این بقعه پیدا شده که به همین دوره مربوط می‌شود. در دوره‌های صفویه (قرن شانزدهم و هفدهم میلادی) و قاجار (قرن نوزدهم میلادی) بخش‌هایی به بنای اولیه افزوده شد. در دوره قاجار این بقعه بسیار مورد توجه بود و حدود 150 نفر از چهره‌های متنفذ این دوره در قبرستان وسیع کنار امامزاده دفن شدند. در این دوره وقفیات زیادی نیز به این بارگاه اختصاص یافت و گنبدی کاشی‌کاری‌شده بر آن افراشته شد. در سال 1944 میلادی (1323 خورشیدی) فضای داخلی بنا توسط فردی به نام «حسن فداکار» مرمت و کاشی‌کاری شد. در سال 1987 میلادی (1366 خورشیدی) سیلی مخرب منطقه تجریش را درنوردید و خسارات زیادی به بنا وارد کرد. پس از این اتفاق، بارگاه امامزاده صالح با اجرای یک طرح توسعه، بازسازی شد.

ضریح مطهر امامزاده صالح

معماری و ویژگی‌های بقعه امامزاده صالح

امروزه بارگاه امامزاده صالح در محله تجریش، از محلات شمالی تهران، در ضلع جنوب شرقی میدان تجریش واقع شده است. بازار تجریش نیز در کنار این بارگاه قرار دارد. مجموع مساحت بارگاه امامزاده صالح به سه هزار متر مربع بالغ می‌شود. این بارگاه سه ورودی دارد که در جنوب، شرق و غرب آن واقعند. ورودی‌های شرقی و غربی به بازار تجریش و ورودی غربی به یک پایانه اتوبوس‌رانی داخل‌شهری راه دارد. این بقعه یک صحن بزرگ دارد. مقبره شهیدان گمنام نخستین چیزی است که پس از ورود به این صحن مورد توجه قرار می‌گیرد. در این مقبره فضایی برای کبوتران حرم تعبیه شده است که مردم به نیت برآورده شدن حاجات، در آن گندم می‌ریزند. حوض میانی صحن، یکی از سازه‌های قدیمی آن محسوب می‌شود. پیش‌تر آب حوض از قنات «سرپل» تجریش تامین می‌شد و سرریز آن به سوی مزارع جریان پیدا می‌کرد. در شمال صحن اصلی مسجدی با مساحتی نزدیک به 100 متر مربع قرار دارد.

محوطه اصلی بارگاه امامزاده صالح شامل دو رواق مخصوص بانوان و دو رواق مخصوص آقایان است. آینه‌کاری‌های زیبای این رواق‌ها که در چند دهه اخیر صورت گرفته، جلوه‌ای زیبا و دیدنی به آن‌ها بخشیده است. ضریحی از جنس نقره با کتیبه‌هایی طلایی روی مزار امامزاده صالح قرار دارد.

چنار کهنسال امامزاده صالح

ثبت ملی بارگاه امامزاده صالح

این بنا در سال 1972 میلادی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.