تاریخچه گراش و آثار تاریخی آن

گراش در جنوب استان فارس واقع است و با شیراز 355 کیلومتر فاصله دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا 914 متر است و از نظر ناهمواری‌های زمین، در منطقه ناودیسی زاگرس ساخته شده است. گراش آب و هوایی گرم و خشک دارد و بنای اولیه آن، روی تپه‌ کلات، در محلی که به «همایون‌دژ» معروف است و هم‌اکنون خرابه‌هایی از آن باقی مانده، ساخته شده است. در این شهر آب‌انبارهای متعددی همچون برکه کل، هفت‌برکه، برکه چهارطاق، پنج برکه و برکه حاج اسدالله ساخته شده است.

تاریخچه گراش

بر اساس شواهدی که در منطقه بئر گال باقی مانده، سکونت انسان در مناطق اطراف گراش به پیش از تاریخ بر می‌گردد. باستان‌شناسان قدمت این تپه را چهار هزار سال تخمین زده‌اند. کاوش‌های این تپه نشان می‌دهد مردم منطقه در آن دوران، پیرو آیین زرتشت بوده‌اند. در دوره اشکانیان (247 تا 224 پیش از میلاد) گراش مرکز سفالگری بوده است. بعدا در دوره ساسانیان، سدهایی در گراش به وجود آمده که هنوز بقایایی از آن قابل مشاهده است. ساخت چنین سدهایی نشان می‌دهد کشاورزی در این منطقه رونق فراوان داشته است. در دوره پس از اسلام گراش محل حکمرانی حاکمان محلی شد. اهمیت این منطقه در حدی بوده که در کتاب‌های تاریخی، در یک دوره 400 ساله از تمام حاکمان گراش نام برده شده است.

آثار تاریخی گراش

آثار تاریخی گراش مجموعه‌ای به جا مانده از بناهای عصر ساسانی تا دوران معاصر است. البته در این شهر آب‌انبارهای زیادی نیز وجود دارد که به صورت جداگانه قابل بررسی است.

سد گمپو

در نزدیکی روستای محمدزینا از دهستان فداغ، سدی قرار دارد که دیرینگی آن به دوران ساسانیان (224 تا 651 میلادی) بر می‌گردد. ارتفاع این سد نزدیک 25 متر و عرض آن، 20 متر است. ضخامت دیواره سد که از سنگ و ساروج ساخته شده، به شش متر می‌رسد. نام این سد در سال 1999 میلادی در فهرست آثار ملی ایران درج شده است.

سد تنگ‌آب

تنگ‌آب یکی دیگر از سدهای تاریخی استان فارس است که در دوره ساسانیان ساخته شده است. سد تنگ‌آب در منطقه کوه‌سیاه و زیر قله‌ای که «بن مرک» نامیده می‌شود، قرار دارد. این سد در دوره صفویه (قرن هفدهم) مرمت شده و دیوارهایی برای تقویت سازه، به وجود آمده است. برای انتقال آب، یک جوی آب ساخته‌اند و در مسیر آن تا مزارع اطراف، دو استخر از جنس ساروج به وجود آورده‌اند. در حال حاضر پشت سد از رسوبات پر شده و روی آن درختان کنار روییده‌اند.

مسجد جامع گراش

این مسجد در محله‌ «پا قلعه» گراش قرار دارد. از آن جا که کتیبه‌ای در مسجد دیده نمی‌شود، نظر دقیقی درباره تاریخ ساخت آن وجود ندارد. با این حال بر اساس برخی اقوال، در میانه قرن نوزدهم، پس از آن که مسجد دچار فرسودگی شده بود، بنای آن تخریب و ساختمانی که امروز به چشم می‌آید، ساخته شده است. شبستان بنا 13 ستون و چهار پنجره سنگی مشبک در سمت محراب دارد.

مسجد آخوند

بنای این مسجد را به شخصی به نام «شیخ عبدالحسین» و برادرش «شیخ محمد باقر» نسبت می‌دهند. دو کتیبه در مسجد وجود دارد که در یکی از آن‌ها، سال ساخت مسجد 1045 هجری قمری (1635 میلادی) ذکر شده است. شبستان این مسجد چهار ستون دایره‌ای و طاق‌هایی هلالی دارد.

مسجد سیف‌الدین

این مسجد در نزدیکی مسجد جامع گراش قرار دارد و قدمت آن به بیش از 250 سال می‌رسد. مساحت مسجد سیف‌الدین نزدیک 200 متر مربع است و حیاط، شبستان و محراب، قسمت‌های اصلی آن را تشکیل می‌دهند.

قلعه گراش

این قلعه که به نام «همایون‌دژ» نیز شناخته می‌شود، در مرتفع‌ترین نقطه مشرف به شهر، ساخته شده است. این بنا در دوره‌های مختلف تاریخی محل حکمرانی حاکمان محلی بوده است. در دوره رضاشاه (سلطنت از 1925 تا 1941 میلادی) در جریان درگیری او با زادان‌خان گراشی، این قلعه با هواپیما بمباران و به مخروبه تبدیل شد.

همایون‌دژ روی تپه‌ای به ارتفاع 1070 متر از سطح دریا قرار دارد که آن را «کلات» می‌نامند. قلعه قسمت‌های مختلفی مانند آب‌انبار، زندان، مسجد، حمام، پناهگاه و چند باب خانه داشته است. این قلعه در سال 2003 میلادی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کاروانسرای برمیر

این بنا در مسیر گراش به لامرد که در گذشته محل عبور کاروان‌ها بوده، ساخته شده است. قدمت این اثر به دوره قاجار (قرن نوزدهم) بر می‌گردد. در ساخت این کاروانسرا از سنگ و گچ استفاده شده و ورودی اصلی آن در سمت شمال بنا قرار دارد. شمال و جنوب بنا هیچ اتاقی ندارند و تنها سازه آن، دیوارهایی است که مرز کاروانسرا را مشخص می‌کند. برای استحکام بیشتر بنا، دیوارها را به صورتی چند قسمتی ساخته‌اند تا برای دیوارهای اصلی، پشتیبان‌هایی وجود داشته باشد.