گنبد سرخ مراغه، محلی که احتمالا برای سنجش زمان کاربرد داشت

مراغه به خاطر داشتن بناهای تاریخی متعدد، شهرت بسیار دارد. در این شهر چندین بنا با عنوان «گنبد» وجود دارد که هر کدام ارزش تاریخی ویژه‌ای دارند. در این میان گنبد سرخ مراغه به عنوان قدیمی‌ترین اثر در میان همتایان خود شمرده می‌شود.

تاریخچه مراغه و گنبد سرخ آن

بر اساس کتیبه‌های موجود در این بنا، تاریخ ساخت آن به 1147 میلادی (526 خورشیدی) بر می‌گردد. زمانی که سلجوقیان بر ایران حکومت می‌کردند و فردی به نام «عبدالعزیز بن محمود بن حسن یدیم» حاکم آذربایجان بود. سلجوقیان در زمان اوج حکومت خود بر بخش وسیعی از آسیای غربی و آسیای صغیر حکومت می‌کردند.

با وجود آن که قدمت مراغه به دوران پیش از اسلام (قرن هفتم میلادی) باز می‌گردد، ولی قرون 12 تا 14 میلادی دوره رشد و شکوفایی آن به شمار می‌رود. در این مدت، این شهر پایتخت حکومت‌های محلی و سراسری بود و مرکزی علمی و فرهنگی به شمار می‌آمد. تاسیس مراکزی همچون ربع رشیدی و رصدخانه مراغه، گواهی بر اهمیت این شهر در آن دوره تاریخی است. گفته می‌شود در رصدخانه مراغه که توسط خواجه نصیرالدین طوسی بنا شد، 400 هزار جلد کتاب گردآوری شده بود و در آن دانشمندان و دانشجویانی با ملیت‌های مختلف حضور داشتند.

مراغه امروز دومین شهر بزرگ استان آذربایجان شرقی است و با آثار تاریخی و باغات فراوان خود، به عنوان یکی از شهرهای برتر گردشگری ایران مطرح است. مردم این شهر به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و عمدتا مسلمان شیعه هستند، ولی در میان مسیحیان ارمنی، زبان ارمنی رایج است. آب و هوای مراغه در زمستان سرد است و دمای آن گاهی به منفی 20 درجه سانتی‌گراد نیز می‌رسد، ولی تابستان‌ها حداکثر دما 35 درجه سانتی‌گراد است و به عنوان مقصدی مطلوب به شمار می‌رود. مراغه از دو بخش کوهستانی و جلگه‌ای تشکیل شده است و در آن، سالانه به صورت متوسط نزدیک 330 میلی‌متر باران می‌بارد.

معماری و ویژگی‌های گنبد سرخ مراغه

از نظر ظاهری، گنبد سرخ مراغه به گنبد علویان که در اواخر دوران سلجوقیان در همدان بنا شده، بسیار شبیه است. گنبد سرخ مراغه روی یک سکوی سنگی ساخته شده و یک سردابه و یک اتاق اصلی دارد. سکو با هفت پله از زمین ارتفاع گرفته است که پنج پله آن جلوی سکو و دو پله در آستانه درگاه ورودی ساخته شده‌اند. کف اتاق اصلی بنا با سنگ‌های تراش‌خورده و دیواره‌های آن، با گچ پوشیده شده است. در نمای بیرونی، بالای سر در، در میان آجرهایی با ته‌رنگ قرمز، به شکلی محدود از کاشی‌های فیروزه‌ای استفاده شده است. وجود رنگ فیروزه‌ای در این قسمت بنا، به آن جلوه‌ای زیبا بخشیده است. علاوه بر این در طاق‌نمای بالای ورودی، کتیبه‌هایی به خط کوفی نیز به چشم می‌خورد که با یک قوس شکسته از هم جدا شده‌اند. در قسمت پایینی، تاریخ ساخت بنا و نام بانی نوشته شده است. این کتیبه‌ها به خاطر استفاده از نوعی خط کوفی و استفاده از طرح‌های اسلیمی و تزئیناتی زیبا در اطراف آن، حائز اهمیت هستند.

علاوه بر این شیوه آجرچینی و شکل گبندسازی بنا نیز اهمیت دارد. گنبد این بنا به صورت دوپوش ساخته شده و پوشش داخلی آن به شکل عرقچین است. البته این گنبد از خارج به شکل هرم بوده ولی به مرور، فرو ریخته است و اثر چندانی از آن دیده نمی‌شود.

کاربرد بنای گنبد سرخ مراغه

برخی کارشناسان معتقدند در گذشته از این بنا برای تعیین تقویم استفاده می‌کردند. از این رو می‌توان آن را نوعی رصدخانه توصیف کرد. به عقیده این کارشناسان، سوراخ‌های تعبیه‌شده در چهار گوشه بنا، برای رصد موقعیت ستارگان مورد استفاده قرار گرفته است و اصلی‌ترین دلیل بر این مدعا به شمار می‌آید.

یک ساعت خورشیدی نیز در محوطه بنا به چشم می‌خورد. این ساعت امروز بیشتر جنبه نمایشی دارد ولی در گذشته، محل مراجعه مردم برای آگاهی از اوقات روز بوده است.

ثبت ملی گنبد سرخ مراغه

این بنا در سال 1932 میلادی (1310 خورشیدی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اطلاعات

نام	گنبد سرخ مراغه، محلی که احتمالا برای سنجش زمان کاربرد داشت
کشور	ایران
ناحیه	آذربایجان شرقی
شهر	مراغه
نوع	تاریخی
ثبت	ملی